Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Qupperneq 93

5. SAMANTEKT
Verkfallsrétturinn er túlkaður á mjög mismunandi hátt samkvæmt alþjóða-
sáttmálum. Af þeim sáttmálum sem fjallað hefur verið um er vemd verkfalls-
réttarins víðtækust samkvæmt samþykktum ILO nr. 87 og 98. Byggist það á
túlkunum eftirlitsaðila ILO sem hafa með niðurstöðum sínum sett ríkjum veru-
legar skorður um heimildir til aðgerða sem takmarka verkfallsréttinn. Félags-
málasáttmáli Evrópu veitir verkfallsréttinum einnig víðtæka vemd. Mannrétt-
indadómstóll Evrópu hefur aftur á móti lagt áherslu á svigrúm ríkja til mats á
nauðsyn aðgerða sem takmarka verkfallsréttinn. Veitir MSE verkfallsréttinum
takmarkaða vernd sé tekið mið af FSE og samþykktum ILO.
Samkvæmt dómi Hæstaréttar í sjómannamálinu er vemd verkfallsréttarins
samkvæmt 1. mgr. 74. gr. stjómarskrárinnar mun takmarkaðri en þau víðtæku
réttindi sem leidd hafa verið af samþykktum ILO nr. 87 og 98 annars vegar og
FSE hins vegar með túlkunum eftirlitsaðila sáttmálanna. Dómurinn byggir m.a.
á þeim forsendum að vegna tengsla 11. gr. MSE og 74. gr. stjómarskrárinnar sé
rétt að hafa hliðsjón af 11. gr. við túlkun á 74. gr. Þar sem aðrir sáttmálar sem
vernda verkfallsréttinn hafi ekki verið lögfestir hér á landi verði aðeins litið til
ákvæða þeirra við túlkun á 1. mgr. 74. gr. að því leyti sem MDE hefur vísað til
þeirra við túlkun á 11. gr. MSE. Því er haldið fram að sú afstaða sem fram kem-
ur í sjómannamálinu um tengsl 11. gr. og 1. mgr. 74. gr. stjómarskrárinnar sé
ekki eins sjálfgefin og ráða má af forsendum dómsins. Einnig að við túlkun á
inntaki verkfallsréttarins hafi ekki þýðingu að líta til þess að hvaða marki MDE
hafi tekið tillit til annarra sáttmála en MSE þar sem að dómstóllinn hafi í úr-
lausnum sínum forðast að leita fanga í ákvæðum þessara sáttmála við afmörkun
á vernd verkfallsréttarins samkvæmt 11. gr. MSE.
Bent er á að alþjóðlegir mannréttindasáttmálar gegna ótvírætt hlutverki við
túlkun á inntaki mannréttindaákvæða stjómarskrárinnar, einkum í kjölfar breyt-
inga á ákvæðunum árið 1995. Stendur MSE, sem hefur verið lögfestur hér á
landi, þar best að vígi en einnig liggur fyrir nýlegt dæmi þar sem Hæstiréttur
beitti sáttmálum sem vemda efnahagsleg og félagsleg réttindi við túlkun á
ákvæði 76. gr. stjómarskrárinnar. Þá er vikið að því að ekki verði byggt á hinni
hefðbundnu flokkun í borgaraleg og stjómmálaleg réttindi annars vegar og
efnahagsleg og félagsleg réttindi hins vegar þegar fjallað er um verkfallsréttinn
sem þátt félagafrelsis samkvæmt 74. gr. stjórnarskrárinnar. Unnt sé að skipa
verkfallsréttinum sem þætti félagafrelsisins í báða réttindaflokkana en hann
sækir stoð sína í meira mæli til sáttmála sem vemda efnahagsleg og félagsleg
réttindi heldur en borgaraleg og stjómmálaleg. Þá feli félagafrelsisákvæði FSE
og samþykkta ILO nr. 87 og 98 í sér réttindi sem ríkisvaldinu sé óheimilt að
skerða sem hefur almennt verið litið á sem einkenni borgaralegra og stjóm-
málalegra réttinda, þ.e. að þau séu í eðli sínu lagaleg.
Fjallað er um ýmsa skýringarkosti við mat á því hvort rétt sé að hafa hliðsjón
af félagafrelsisákvæðum FSE og samþykkta ILO við túlkun á verkfallsréttinum
samkvæmt 1. mgr. 74. gr. stjórnarskrárinnar. Því er haldið fram að sterk rök, svo
303