Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Síða 106

ar er það að jafnaði svo að rammalöggjöf um skipan þvingaðra gerðardóma er
fyrir hendi. Slík löggjöf hefur sem kunnugt er aldrei verið sett á Islandi.21
3.2 Vinnudeilur sjómanna
Segja má að á einu sviði almenna vinnumarkaðarins umfram önnur beri tals-
vert á afskiptum stjórnvalda af vinnudeilum, en ríkisvaldið hefur ítrekað talið
sig knúið til að hafa afskipti af kjaradeilum útvegsmanna og sjómanna. Það er
reyndar svo að því er varðar samningsgerðina á milli útvegsmanna og sjómanna
að lengi hefur borið á vandræðum í samskiptum þeirra og alloft verið talið
nauðsynlegt af stjómvöldum að hlutast til um þær vinnudeilur. Helstu erfið-
leikamir sem hafa verið í þessari samningsgerð hafa snúist um deilur útvegs-
manna og sjómanna um það hvaða aðferð skuli beitt við ákvörðun fiskverðs
sem lagt er til grundvallar við hlutaskipti. Deilan er í eðli sínu mjög flókin og
erfið úrlausnar og snýr að þeirri staðreynd að kjaraumhverfi sjómanna er að
ýmsu leyti mjög ólíkt því sem almennt gerist á vinnumarkaði. Einkanlega
vegna þess að við ákvörðun launakjara sjómanna er miðað við verðmæti þess
afla sem þeir færa að landi og þess vegna er ráðandi þáttur í kjörum þeirra
hvemig fiskverðið er ákvarðað. Hér verður ekki farið nánar ofan í þessa deilu
en hún hefur verið kjamaatriðið í átökum útvegsmanna og sjómanna í bráðum
tvo áratugi. A þessum tíma hefur eiginlegur kjarasamningur aðeins einu sinni
verið gerður milli útvegsmanna og sjómanna, annars hefur alltaf komið til af-
skipta stjómvalda með einum eða öðrum hætti af kjaradeilum þeirra. I ljósi
þessa má spyrja hvort þessir aðilar hafi í raun eiginlegt samningsfrelsi eins og
gert er ráð fyrir í 74. gr. stjómarskrárinnar og hvort það athafnafrelsi, sem sam-
kvæmt túlkun greinarinnar í samræmi við 11. gr. MSE er innifalið í félaga-
frelsinu, er tryggt í raun og veru ef tiltekinn hópur einstaklinga, stéttarfélag eða
stétt, má þola ítrekuð afskipti af meðferð kjaramála sinna af hálfu ríkisvaldsins
þó að verkfallsréttur sé formlega tryggður.22
3.3 Vinnudeilurnar árið 2001
Nýjasta dæmið um þessar deilur er frá árinu 2001 þegar Alþingi lagði með
lögum nr. 34/2001 bann við verkfalli sjómanna sem þá hafði staðið um alllangt
skeið. í kjölfar lagasetningarinnar höfðaði Alþýðusamband Islands, sem heild-
arsamtök félaga sjómanna, mál gegn íslenska ríkinu þar sem þess var krafist að
viðurkennt yrði að sjómannafélögunum innan alþýðusambandsins væri þrátt
fyrir bann laganna heimilt að efna til verkfalls. Endanleg niðurstaða þessa máls
fyrir íslenskum dómstólum varð ljós í nóvember 2002 þegar dómur gekk í sjó-
mannamálinu í Hæstarétti.23
21 Slík löggjöf er algeng í nágrannaríkjum okkar sbr. t.d. í Noregi lög nr. 7, 19. desember 1952.
22 Sjá um sjónarmið varðandi þetta UA 2002/3409.
23 H 2002, mál nr. 167/2002.
316