Saga - 2003, Side 25

AÐFERÐ í UPPNÁMI
23
lega stór hluti þess tilvistarvanda sem margir sagnfræðingar eiga
í nú um stundir. Fræðaheimurinn hefur brugðist misjafnlega við
þessari gagnrýni sem rekja má til ólíkra orðræðuhefða fræðanna.15
Loks er það hópurinn sem lætur sér þessar breytingar í faginu og
samfélaginu litlu sem engu skipta og heldur áfram við sína iðju
eins og ekkert hafi í skorist. Berlínarmúrar þessa hóps standa enn
og sú margbrotna hugmyndafræði sem skóp þá Hfir góðu lífi í
fræðum hans. Einkenni þessa hóps verða gerð að umtalsefni síðar
í greininni, einkum í tengslum við íslenska sagnfræði.
Ohætt er að fullyrða að sá sem tekur að sér að gera upp heila öld
stendur frammi fyrir ákveðnum samviskuspurningum sem virð-
ast vera meira knýjandi nú en oft áður: I fyrsta lagi er nauðsynlegt
að takast á við spurninguna hvort hægt sé að skrifa heildstæða
lýsingu á tímabili eins og tuttugustu öldinni og hvaða tilgangi slík
frásögn kunni að þjóna. I þeirri glímu skyldi maður ætla að nauð-
synlegt sé að ræða grundvallarspurningar sem tengjast sagnfræð-
inni og miðlun fræðimanna á fortíðinni. Niðurstaðan felur óhjá-
kvæmilega í sér afstöðu til fagsins og þeirra atriða sem rakin voru
hér að framan. Réttlæting yfirlitsritanna, eins og annarra við-
fangsefna fræðimanna, er óneitanlega æskileg og líkleg til að
hjálpa lesendum að átta sig á forsendum verksins. I öðru lagi
verður höfundurinn að gera upp við sig hvaða atburðir séu þess
verðir að um þá sé fjallað. Þeir verða að skýra hvaða viðmið og
gildi liggja að baki vali sínu. í þriðja og síðasta lagi hygg ég að höf-
undar yfirlitsrita verði að gera upp við sig tengsl þeirra sjálfra við
viðfangsefnið. Ef aðgang að fortíðinni er að finna í höfði einstak-
linganna, þá er mikilvægt að höfundar skýri lesendum sínum frá
því ferli sem tengsl þeirra við atburðarás, hugtök og einstaklinga
hafa fylgt, það er að þeir skýri hver er forsenda yfirlitsins.
Mér sýnist að vandinn sem steðjar að höfundum yfirlitsrita sé
mörgum erlendum fræðimönnum ljós, bæði þeim sem hafa hafn-
að yfirlitshugsuninni og hinum sem halda fast í mikilvægi henn-
ar. Leiðin sem síðari hópurinn velur er gjarnan uppgjör þar sem
sjónarhorni þeirra á söguna er haldið mjög stíft á lofti. Þeir gang-
ast margir við því að Sagan (með stóru essi) sé þeirra sköpun,
þeirra hugverk en ekki staðreyndaþula úr fortíðinni.
Hinn heimsþekkti, aldni en síkviki, breski sagnfræðingur Eric
15 Sjá til dæmis nýjustu umfjöllun mína um „einvæðingu sögunnar" í grein-
inni: „Að stíga tvisvar í sama strauminn."