Saga - 2003, Qupperneq 163

SÆMD, STÉTTIR OG STEINKAST Á ÞJÓÐVELDISÖLD
161
barðist „alldjarfliga okhafði staur einn ogbarði spjótin af sköftum
ok var hlífarlauss."31
Ekki er hæfni í grjótkasti eða stauranotkun nefnd í persónu-
lýsingum Sturlunga sögu eða íslendingasagna og ekki er nokkur
ástæða að ætla að menn hafi getað aflað sér sæmdar fyrir að geta
kastað steini eða barið hvorir á öðrum með staurum. Aftur á móti
er líklegt að það hafi þótt frekar ærulítill dauðdagi að verða fyrir
steini. Hetjur íslendingasagnanna eru steindauðar í Sturlunga sögu.
Islendingasögurnar greina frá mönnum sem öðluðust heiður
fyrir að verja sig og sína. Varla er ástæða til að efast um það, en
benda verður þó á að slíkar frásagnir eru fáar samanborið við þær
þegar bændur leituðu hjálpar goða sinna. Flestar deilur í Islend-
ingasögunum og Sturlunga sögu eru þessu marki brenndar32 og
ekki var slík aðstoð bændum til sæmdarauka. Aftur á móti misstu
goðar virðingu ef þeir studdu ekki þingmenn sína og vini.
I inngangi Sæmdarmanna ræðir Helgi Þorláksson um að
heiðurinn hafi verið mikilvægur hluti af formgerð samfélagsins
og haft áhrif á athafnir einstaklinganna, „menn [urðuj að reiða sig
mest á sjálfan sig. Heimilisfaðir varð að sýna að hann væri maður
til að verja sig, samfélagið krafðist þess, það var frumskylda" (bls.
11). Hér finnst mér Helgi ganga of langt í mati sínu á skyldum
bænda til að verja sig. Snúa mætti út úr þessu og segja að ef allir
bændur hefðu varið sig, eða getað varið sig, hefði ekki verið nein
þörf fyrir goðana. Ekki vil ég gera Helga upp slíka skoðun en vil
eingöngu benda á að nauðsynlegt er að ræða samtímis verndar-
skyldu goða og virðingu bænda. Þetta tvennt verður varla
aðskilið og ef við gerum ráð fyrir að það hafi verið mikilvægt
hlutverk goðanna að vernda vini sína og þingmenn þá er varla
hægt að álykta að það hafi verið frumskylda heimilisfeðra að verj-
ast ágengni. Til þess höfðu þeir goða.
Einnig er ástæða til að undistrika að samanborið við önnur lönd
í Evrópu var íslenskt samfélag friðsamlegt og ef marka má Islend-
ingasögurnar þá var það ennþá friðsamara á 11. öld en þeirri 13.
Það var því erfitt fyrir íslenska framagosa að afla sér virðingar á
heimavelli. Helgi Þorláksson bendir réttilega á að goðar og stærri
31 Sturlunga saga I, bls. 463.
32 Jón Viðar Sigurðsson, Chieftains and Poiver, bls. 151-185.
11-SAGA