Saga - 2003, Blaðsíða 164

162
JÓN VIÐAR SIGURÐSSON
bændur hafi aflað sér heiðurs með veislum og gestrisni. Líklega
hefur þetta verið einn helsti möguleiki stórbænda til að afla sér
heiðurs á íslandi, a.m.k. á 12. og 13. öld. Nær allar veislur sem
vikið er að í sögum eru veislur goða og stórbænda. Veisluhald
minni bænda er ekki neitt meginþema og verður að telja ólíklegt
að þeir hafi haldið margar veislur. Ætla verður þó að þeir hafi
getað aflað sér nokkurs heiðurs með gestrisni í sveitum sínum.
Veisluhald goða þjónaði einnig öðru mikilvægu hlutverki.
Veislur voru notaðar til að tryggja hollustu við goðann og skapa
samheldni meðal veislugesta. Fyrir goðana var því mikilvægt að
halda slíka veislur. Hollustunni varð að viðhalda. Vinalaus goði
var valdalaus.
Fyrir flesta íslendinga var erfitt að afla sér heiðurs á heimavelli-
Til að verða sér úti um hann þurftu þeir að fara til útlanda og
flytja hann með sér heim. Eins og Sverrir Jakobsson bendir á í
grein sinni, þá endurspeglar klif sagnanna um utanferðir þetta
vandamál. Bestu drengir þjóðarinnar öfluðu sér virðingar við
hirðir konunga og jarla í Noregi, t.d. Jón murtur sem „þroskaðist
vel" sem hirðmaður og skutilsveinn Skúla jarls.33 Þegar Noregs-
konungar hættu að berja hvorir á öðrum um 1230 þá var það staða
innan hirðarinnar og suðurgöngur sem gáfu Islendingum heiður.
Sennilega hefur þetta orðið brýnna eftir því sem leið á Sturlunga-
öldina. Um 1250 fór konungur að skipa menn til valda á Islandi en
þá átti hann öll goðorð í Sunnlendinga-, Vestfirðinga- og Norð-
lendingafjórðungi eða hafði fengið heimildir frá eigendum þeirra.
Hirðmennskan varð upp frá þessu mikilvægari en áður til að
verða sér úti um heiður, svo ég tali ekki um eftir að landið komst
undir norsku krúnuna.
Stærsta skekkjan sem við gerum er því að líta á heiður á
þjóðveldisöld sem óbreytanlega stærð. í því sambandi má gjarna
draga kirkjuna inn og hennar hugmyndir um heiður. Þær gengu
nokkuð á skjön við hinar gömlu hugmyndir. Þannig gátu konur
og böm aflað sér virðingar með athöfnum sem ekki beinlínis
tengdust stríði eða valdabrölti karla. Þegar fram er komið á fyrti
hluta 13. aldar þá er hin kristna heiðursmynd orðin sterk og sést
það t.d. á gjöfum til kirkna, en þær veittu mikinn heiður.
33 Sturlunga saga I, bls. 342.