Saga - 2003, Side 185

LITLAR ATHUGASEMDIR UM STÓRA STAÐI
183
halda til að fullnægja þeirri kröfu. Það er svo auðvitað rétt hjá
hlagnúsi að menn hefðu getað breytt lögum til halda saman
jarðagóssum, t.d. með því að taka upp frumburðarrétt. Þetta er þó
spurning um hugmyndafræði eins og ég nefni lauslega í grein
minni (bls. 81). Það er ákveðin hugmyndafræði fólgin í því að hag
asttarinnar sé best borgið með því að halda góssinu óskiptu. Það
er ekki einhver hörð staðreynd. Andstæð hugmyndafræði væri þá
sú að fleiri afkomendur hefðu það betra ef arfinum væri skipt
jafnt. Hvorug hugmyndafræðin er réttari en hin, þær byggjast
hreinlega á mismunandi þankagangi. Það er þannig nokkuð Ijóst
að hugmyndin um að halda góssinu óskiptu var hreint ekki einráð
á Islandi á 12. eða 13. öld. Þvert á móti var þetta hugmyndafræði
sem var að ryðja sér til rúms meðal yfirstéttarinnar en tókst það
ekki að fullu og lét síðan undan síga, sem hún gerði reyndar víðar
í Evrópu á sama tíma. Það er því mjög hæpið að hægt hefði verið
að ná samstöðu um lagabreytingar í þessa veru.
Eftir stendur að fyrir auðugan mann á 12. öld sem vildi halda
góssi sínu sameinuðu í höndum eins afkomanda var einfaldasta
°g auðveldasta leiðin sú að gefa eignirnar til staðar sem hann og
afkomendur hans höfðu forræði yfir. Það er svo allt annað mál að
slíkur maður gat ekki séð fyrir að biskupar næðu að lokum
forræði staðanna.
Lítill ágreiningur er, held ég, á milli okkar Magnúsar og stafar
hann mest af því að hann hefur misskilið orð mín. Sá misskiln-
ingur er kannski mér að kenna, ekki síður en honum, en þessar
athugasemdir eru aðallega birtar til að ekki fari á milli mála hverjar
skoðanir mínar eru.