Saga - 2003, Blaðsíða 208

206
RITDÓMAR
betur heima í bókarauka (sjá t.d. bls. 81-82). Hin flókna textafræðilega
umræða er líka á köflum fremur langdregin (t.d. á bls. 68-71) þar sem
fjallað er um gerðir Olafs sögu Tryggvasonar hinnar mestu um kristna
landnámsmenn. Hafa ber þó í huga að sú röksemdafærsla sem þar er
færð, þótt flókin sé (sbr. bls. 70-71), er forsenda þeirra ályktana sem
Sveinbjörn dregur í næsta kafla um upphaf kristinna landnámsmanna í
Landnámu. Þar færir höfundur meðal annars rök fyrir því að þótt að erfitt
sé að greina til hlítar skyldleika textanna um kristna landnámsmenn, má
þó segja nokkuð um megindrættina í umfjöllun Ólafs sögu Tryggvasonar.
Aðalatriðið hér er að Ólafs saga hefur verið lögð til grundvallar þegar
Landnáma varð gerð að sagnariti á 13. öld (sjá bls. 71).
Að sama skapi er þessi nákvæma textarýni nauðsynleg til að geta
komist að einhverjum niðurstöðum um þau mismunandi sögulegu
viðhorf sem hafa til dæmis mótað þá gerð íslendingabókar Ara fróða sem
við þekkjum nú í hinni yngri gerð og svo annarri eldri og nær óþekktri
(sjá kafla 13). Niðurstaðan verður því sú að greiningin er nauðsynleg til
að geta ályktað um sögulegt gildi heimildanna þó að lesandanum geti á
köflum fundist sem þræðirnir verði fullmargir og ekki alltaf ljóst hvers
vegna þurfi að rekja þá alla. I lok hvers kafla eru líka helstu niðurstöður
teknar saman á mjög hnitmiðaðan og greinargóðan hátt. Þar fer
textafræðin að víkja fyrir upplýsingum um heimildagildi textanna í
sögulegu samhengi og við verðum margs vísari um eðli sagnaritunar á 12-
og 13. öld. Ein af niðurstöðum Sveinbjarnar er til dæmis að í Njálssögu og
í yngri gerð Islendingabókar sé að finna frásögur af kristnitökunni sem
byggja á sameiginlegri eldri heimild sem er stytt og farið með á mismun-
andi hátt (sjá bls. 120). Sveinbjörn færir rök fyrir að þetta sameiginlega rit
hafi líklega verið eftir Teit ísleifsson, fóstra Ara, og hafi það verið um
Þangbrands þátt og kristnitökufrásögnina (sjá bls. 121). Slík grundvallar-
þekking á textafræðilegum tengslum sem Sveinbjörn Rafnsson sýnir fram
á hér er í raun nauðsynleg forsenda þess að sagnaritin séu nýtt sem sögu-
leg heimild. Því miður skortir þó marga þessa djúpu þekkingu og því eru
niðurstöður þeirra rannsókna sem bara byggja á þeirri hugmynd að
íslendingasögumar séu einungis heimild um 13. aldar hugarfar hæpnar.
Ef litið er nánar á niðurstöður rannsóknarinnar kemur í Ijós að þar er að
finna bæði ný og gömul sannindi. Töluvert er hér tekið úr eldri skrifum
Sveinbjarnar um tilraun íslensku valdastéttarinnar til að tryggja eignar-
rétt sinn. í fyrsta kafla bókarinnar um sögugerð Landnámu færir höfund-
ur einkum rök fyrir þessari íhaldssömu samfélagsmynd sem birtist í
fomri Landnámugerð. Sveinbjörn segir að hin elsta gerð Landnámabókar
tengist ekki konungs- eða kirkjuvaldi og hafi því í upphafi hvorki verið
tengd skatt- eða tíundarheimtu. Hann segir að þessi elsta gerð hennar hafi
fremur beinst gegn slíku valdi. Höfundar hafi verið margir en samræmd
efnistök bendi til miðlægrar stjómarstofnunar þar sem lagt hafi verið á