Saga - 2003, Side 215

RITDÓMAR
213
rannsókna innan sagnfræðinnar með áherslu á t.d. einsögu, félagssögu,
hagsögu, stjómsýslusögu eða réttarsögu svo að dæmi séu tekin. Með til-
liti til félags- og réttarsögulegra rannsókna þá er ekki eingöngu hægt að
styðjast við lagabókstafinn. Hin tilætluðu áhrif laga koma ekki alltaf heim
og saman við hegðun fólks. „Raunveruleiki" daglegs lífs endurspeglast
ekki í þeim lögum sem em í gildi á hverjum tíma. Einhvers konar nálgun
við þennan raunveruleika er aftur á móti möguleg þegar dómabækur
sýslumanna em skoðaðar með tilliti til þeirra laga sem vom í gildi á
viðkomandi tíma.
Með þessari útgáfu hefur fyrsta skrefið verið stigið í útgáfu á
dómabókum sýslumanna. Aframhaldandi útgáfa á dómabókum þeirra er
mikið og þarft verk. Dómabækurnar þurfa að koma út í einhverju formó
hvort sem það er hefðbundið bókarform eða á stafrænu formi sem gæti
gert þær aðgengilegri. Málaskrár svipaðar þeirri sem er í enda bókarinnar
gætu verið annað skref, t.d. málaskrá yfir varðveittar dómabækur úr einni
sýslu eða skrár yfir mál úr dómabókum sýslumanna á ákveðnum tíma-
bilum, t.d. 1700-1710 o.s.frv. Mannanafnaskrá sem tengist málaskrá væri
ákjósanleg. Slíkar skrár myndu auðvelda aðgengi að dómabókum og
notkun þeirra við rannsóknir. Það væri hægt að fylgja ákveðnum málum
eftir frá einu þingi til annars eða ákveðnum einstakhngum í dómskerfinu.
Á Þjóðskjalasafni eru varðveittar dómabækur frá níu sýslum sem taka yfir
fyrstu áratugi 18. aldar. Dómabækur sýslumanna frá því fyrir 1700 eru
fáar og ná flestar aðeins yfir nokkurra ára tímabil, fyrir utan afskrift af
dómabókum Guðmundar Hákonarsonar og Jóns Sigurðssonar, sýslu-
manna í Húnavatnssýslu fyrir árin 1621-1648.
Niðurstaðan er að fengur er að útgáfu á dómabókum Markúsar
Bergssonar sýslumanns. Frágangur er til fyrirmyndar og málaskrá
margfaldar notagildi bókarinnar. Þessi útgáfa á dómabókum Markúsar
verður vonandi til þess að fleiri kafi niður í þann hafsjó af fróðleik sem
dómabækur hafa að geyma um líf og kjör almúgans og þeirra sem meira
máttu sín í íslensku samfélagi frá lokum 17. aldar og langt fram á 19. öld.
Þorsteinn Tryggvi Másson