Saga - 2003, Qupperneq 216

214
RITDÓMAR
Ólöf Garðarsdóttir, SAVING THE CHILD. REGIONAL,
CULTURAL AND SOCIAL ASPECTS OF THE
INFANT MORTALITY DECLINE IN ICELAND,
1770-1920. Report no. 19 from the Demographic Data
Base. Umeá University 2002. 287 bls. Heimildaskrá,
kort og töflur.
Það er alltaf ánægjulegt þegar varin er doktorsritgerð í sagnfræði sem fjallar
um mikilvægt íslenskt málefni. Eins og flestum er kunnugt var ungbarna-
dauði mjög mikill á íslandi á fyrri hluta 19. aldar en minnkaði síðan hratt
og örugglega þannig að í upphafi 20. aldar var ísland með eitt lægsta hlut-
fall ungbamadauða í heiminum. Ritgerð Ólafar Garðarsdóttir var því kær-
komin lesning enda höfðu hún og samstarfsmenn hennar flutt erindi um
hluta efnis ritgerðarinnar á liðnum árum, erindi sem vakið höfðu athygli-
Niðurstöður ritgerðarinnar eru kynntar í ábstract og þar kemur m.a.
fram að þrátt fyrir lítið þéttbýli hafi á íslandi verið meiri ungbamadauði
en í flestum öðmm löndum í Evrópu. Þar kemur fram að í þeim löndum
í Evrópu þar sem ungbamadauðinn var sambærilegur og á íslandi hafi
verið lenska að gefa ungbömum tilbúna fæðu og á íslandi hafi ungböm
annaðhvort ekki verið höfð á brjósti eða í mjög skamman tíma. Annað
einkenni á ungbarnadauða hérlendis hafi verið miklar sveiflur á
dánartíðni á tímum sótta vegna þess að íslendingar hafi ekki verið komnir
inn í sóttkveikjusameininguna og meinlitlir barnasjúkdómar erlendis hafi
því orðið að banvænum sóttum hérlendis. Þetta hafi breyst eftir 1850 og
20 ámm síðar hafi ungbamadauði verið orðinn lægri hér en í flestum
öðmm samfélögum. Þótt sóttir hafi oft haft mikil tímabundin áhrif á ung-
bamadauðann skipti það höfuðmáli varðandi lífslíkur barna hvort þau
vom höfð á brjósti eða ekki. Það var nefnilega mikill munur á ungbama-
dauða milli svæða þar sem brjóstagjöf var viðhöfð og þar sem böm voru
ekki höfð á brjósti. Samhliða því sem dró úr ungbamadauða minnkaði
munur á lífslíkum bama sem höfð vom á brjósti og hinna. Þá segir að ljós-
mæður hafi gegnt aðalhlutverki við að draga úr ungbamadauðanum
samhliða aukinni menntun kvenna. Inntak menntunarinnar breyttist og
útgáfa bóka sem fjölluðu um heilbrigðismál jókst, þar á meðal um heil-
brigði ungbarna. Menntuðum ljósmæðmm fjölgaði mikið en tengsl þeirra
við mæður gerði þeim kleift að koma vísindaþekkingu áleiðis. Einnig
segir að menntun og þá sérstaklega lestrarkunnátta hafi skipt miklu máli
í þessu sambandi. Minnkandi ungbamadauði verði ekki nema að mjög tak-
mörkuðu leyti tengdur breytingum á efnahagslegu umhverfi á 19. öld, en á
20. öldinni skipti það svið miklu máli. Á fyni tímum skipti hins vegar fæða
barnanna og heilsufarslegt umhverfi meira máli en efnahagur foreldra.
Til þess að koma þessum niðurstöðum til skila er bókinni skipt í fjóra