Saga - 2003, Page 220

218
RITDÓMAR
í lokakafla ritgerðarinnar segir Ólöf að hún hafi sannað kenningar sínar
um að dregið hafi úr ungbarnadauða. Fyrra atriðið tengist sóttkveikju-
sameiningunni en hið síðara fæðugjöf ungbarna en þar hafi ljósmæður
gegnt lykilhlutverki við að fá konur til að taka upp brjóstagjöf. Ég get
verið Ólöfu sammála um sóttimar, um mikilvægi ljósmæðra sem heil-
brigðisfræðara og um að brjóstagjöf hafi aukist. Og ekki ljúga tölumar: Úr
ungbamadauðanum dró. Hún er staðráðin í að sanna sitt mál þrátt fyrir
að stundum blasi við að verulega dró úr ungbamadauða þrátt fyrir að
konur hafi ekki haft böm á brjósti. „It must be assumed that the relatively
healthy environment protected young children from the fatal effects of
diarrhoeal diseases" (bls. 194).
Það liggur mikil vinna að baki þessari ritgerð, vitnað er til fjölmargra
rita og ljóst er að plægt hefur verið í gegnum skjalasöfn og hvaðeina sem
að gagni mætti koma. Margar heimildir sem notaðar em hér em þekktar
og hafa verið notaðar af öðmm en mestur fengur er í tölulegum upplýs'
ingum um ungbarnadauðann. Það er hins vegar athyglisvert að hvergi er
nægilega bitastæð og gagnrýnin umræða um heimildirnar og það hattar
ekki fyrir efasemdum eða vangaveltum sem kæmi þá að einhverju leytí
fram í túlkunum á heimildunum. Heimild er ekki bara heimild og í
þessari ritgerð em notaðar bæði munnlegar heimildir og skriflegar og
kennir þar ýmissa grasa, eins og skýrslna, endurminninga, spuminga
þjóðháttadeildar Þjóðminjasafns og ritgerða annarra fræðimanna. Þessi
oftrú á þeim heimildum sem Ólöf notar veikir undirstöður rannsóknar-
innar. Þetta er sérstaklega áberandi varðandi notkun hennar á lækna-
skýrslum og skýrslum presta og þær ályktanir sem hún dregur af þeim-
T.d. ber hún saman upplýsingar úr þessum skýrslum frá mismunandi
tímum og stöðum en virðist ekki gera ráð fyrir að skýrslumar breytíst
vegna breyttrar þekkingar þeirra sem skrifa þær. Það em ekki vélmenni
sem skrá þær heldur lifandi einstaklingar með mismunandi þekkingu og
áhuga á viðfangsefninu. Jafnvel er gefið í skyn að fleiri heimildir sanni
túlkun hennar án þess þó að vísa til þeirra (sbr. umfjöllun á bls. 144-151/
sjá sérstaklega um krampa á bls. 148: „Quantitative and qualitative evi-
dence indicate that the same applied for Iceland"). Til þess að réttlæta
notkun læknaskýrslna um heiti sjúkdóma og rétta greiningu á 19. öld er
notuð flokkunarfræði frá fyrstu árum 20. aldar. Að treysta á skýrslur
presta um dánarorsök hjá ungbömum, og raunar um flest dauðsföll, á 19-
og fyrri hluta 20. aldar er ekki áreiðanlegt! Almennt séð treystir höfundur
því að opinberar skýrslur séu réttar og embættismaðurinn færi rétt til
bókar og einnig að lög og reglur séu þannig að eftir þeim sé farið um leið
og þær em settar og hinn upplýsti menntaði einstaklingur leitist við að
breyta rétt. Með þessu viðhorfi, sem virðist vera ríkjandi, þarf ekki að
efast um heimildagildi ritaðra gagna sem höfundur kýs að nota. Það er
hins vegar alltaf undir fræðimanninum komið hvaða gögn á að vinna með