Saga - 2003, Side 223

RITDÓMAR
221
Helgu Kristjánsdóttur er botnað á eftirfarandi hátt (bls. 91): „Vafalaust
hefur verið rætt um þetta samband og ef til vill hafa ýmsir furðað sig á hví
Surnarliði valdi sér svo unga konu." Hvort sem slúðrað hefur verið um
þetta eða ekki, þá var ekki aðeins algengt að eldri bændur tækju sér mun
yigri konur, heldur einnig að fullorðnar ekkjur giftust ungum vinnu-
rnönnum sínum.
Oll þessi atriði verðskulda djúphugsaðri greiningu og umfjöllun um
astir, kynlíf, stéttaskiptingu og hugarfar manna á 19. öld en hér birtist. Það
þarf ekki að kafa svo djúpt ofan í líf 19. aldar fólks á Vesturlandi til að
komast að raun um að ekkert af þessu var einsdæmi, öðru nær. Það er
forvitnilegt að lesa hvemig það ber við að efnalítill bóndasonur á 19. öld
lærir gullsmíði en jafnframt dálítið sorglegt að lesandanum skuli ekki
yeitt öllu betri innsýn í handverk hans en gert er. Afengismenning
Islendinga austan hafs og vestan hefði einnig átt skilið að fá ítarlegri
umfjöllun, þ.m.t. áhrif bindindishreyfingar og samspil drykkju og
heimþrár innflytjendanna.
Þótt nefnd séu í heimildaskrá tvö erlend fræðirit sem hafa hugtakið
ethnicity' í titli sínum (bls. 287) vottar ekki fyrir því að reynt sé að lýsa
tslensku etni (sbr. fra. 'ethnie') í Vesturheimi og þróun þess. Ekki verður
þess heldur vart að tekið sé tillit til þess hversu mikilvægt þetta hugtak er
1 hvers konar umfjöllun um fjölmenningarsamfélög Bandaríkjanna og
Kanada. Greiningin og túlkunin hefðu orðið mun markvissari og meira
uPplýsandi ef höfundur hefði nálgast viðfangsefni sitt með það í huga að
um leið og „íslenskar" sveitabyggðir og borgarhverfi taka að myndast í
^esturheimi byrjar um leið að þróast þar sérstakt etni, þ.e.a.s annars
konar menning og samvitund en á íslandi. Það er m.ö.o. skekkja að
tala um „íslenskt þjóðemi" í Vesturheimi og „varðveislu" þess. Etni er
þrengra hugtak en þjóðemi ('nationality'), ekki ósvipað og mállýska í
afstöðu til þjóðtungu. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir að inntak
óeggja þessara hugtaka, etnis og þjóðernis, er háð innri átökum og tekur
þar af leiðandi sífelldum breytingum. Gera má ráð fyrir að íslenskt etni í
^esturheimi hafi fyrstu öldina þróast á mun róttækari hátt en íslenskt
þjóðemi á sama tíma.
Höfundur heldur fast við ríkjandi hugmyndir um „íslenskt þjóðerni"
Sem tiltölulega fasta stærð sem annaðhvort varðveitist eða glatast. Þess
yegna getur að lesa lýsingar á borð við (bls. 143): „í nýlendunum héldu
Islendingamir sínum þjóðerniseinkennum og hefðum betur en hinar
Norðurlandaþjóðirnar sem aðlöguðust fyrr amerísku lífi" og ennfremur
að 100 íslendingar (svo!) hafi skapað „eftirlíkingu af gamla landinu" í
Rauðárdalnum og „í þessu litla samfélagi var aðeins töluð íslenska enda
var enskan nánast erlent tungumál fyrir fyrstu kynslóðina" (bls. 145).
^argir tileinkuðu sér enga ensku. íslenskir kennarar sáu um að uppfræða
Sskulýðinn. Trúin (að heiman) er mikilvægur þáttur og helsta hughreyst-