Saga - 2003, Page 225

RITDÓMAR
223
eftir urðu. Ekki skal í sjálfu sér efast um guðrækni Sumarliða, en þegar
frúmál Vestur-íslendinga eru skoðuð í heild verður fremur að líta á þau
seir> hluta af menningu en trú. Trúardeilurnar sýna átök um nýja siði og
gamlar venjur; þær snúast ekki síst um það hvemig íslensku innflytjend-
Urnir skyldu haga hfnaðarháttum sínum og landnámi í nýja heiminum.
f’ffir endurspegla að mörgu leyti vel átökin sem fylgja sammna við nýja
menningu og nýja þjóð.
Islenskt etnisamfélag í Vesturheimi hafði strax frá upphafi tvær ímynd-
Ir- Onnur sneri að gamla landinu; hún fól í sér að engir þjóðflokkar vestan
hafs varðveittu betur þjóðerni sitt, tungu og forna menningu en fólk af
rslenskum uppmna. Hin sneri að hinu ríkjandi þjóðfélagi sem íslending-
arnir höfðu sest að í, og leitaðist við að sýna að þeir væru allra þjóðflokka
fljótastir að læra ensku og taka upp engilsaxneska siði og menningu. í
háðum þessum ásjónum felst nokkur sannleikur og þær reyndust Vestur-
Islendingum farsæl „vörn" meðan á vesturferða- og sammnatímabilinu
stóð. Islensku etni í Norður-Ameríku verða ekki gerð almennileg skil
nema fjallað sé um báðar þessar sjálfsmyndir. Höfundur Frá Islandi Til
Vesturheims sér fyrst og fremst þá mynd sem sneri að íslandi.
Það vottar allvíða fyrir því í bókinni að dregin er upp kyrrstöðumynd
af sögu vesturferðatímabilsins. Um 1880, á sama tíma og tilraunin með
seríslenska byggð í Vesturheimi er að enda með skelfingu, lætur höfundur
Sumarliða velta fyrir sér eftirfarandi: „Margir kunningjar hans voru
fluttir vestur um haf og þeim virtist vegna vel. Því skyldi ekki hið sama
§flda um hann? Og barnanna hans gat varla beðið lakari framtíð vestra -
þar var búið að stofna margvíslega skóla og margvíslegir möguleikar að
horna undir sig fótunum" (bls. 101). Þessar vangaveltur eru í litlu sam-
ræmi við veruleika þessa tiltekna tíma. Landar hans vestra eru ekki aðeins
að deyja úr vannæringu og vesöld, heldur eru nýbyggðir norðvestur-
landsins, jafnt þess kanadíska sem hins bandaríska, á þessum árum ekki
heinlínis þekktar að fjölbreytilegum skólum og hámenningu. Sú staðhæf-
lng er líka röng að Sumarliði hafi ákveðið að setjast að í Bandaríkjunum
en „ekki í Kanada eins og flestir íslenskir vesturfarar" (bls. 104). A þeim
htria sem þessi ákvörðun á að vera tekin býr líklega meiri hluti íslendinga
vestanhafs í Bandaríkjunum - ekki í Kanada! Höfundur tekur ekki tímann
°g hreyfinguna á fólki með í reikninginn.
Gallar verksins birtast ekki aðeins í túlkun á félagslegu eða menningar-
legu umhverfi þeirra samfélaga sem fjallað er um. Ókunnugleika gætir
emnig víða þegar lýst er landfræðilegu umhverfi. Fyrst og fremst á það
við um ameríska staðhætti en einnig að nokkru leyti um Vestfirði. Það
hljómar dálítið úr takti við „andrúmsloft" sögunnar þegar sagt er að
Surnarliði fari til sjósóknar „á stað sem kallaður er Látur" (bls. 17). Það er
afer ólíklegt er að Austur-Barðstrendingar hafi talað svo ókunnuglega um
Látur (Hvallátur). Undarlegt er líka að sjá Breiðuvík kallaða Breiðvík