Saga - 2003, Síða 234

232
RTTDÓMAR
á skjalasöfnum en allur gangur er á því hve mikið menn leggja á sig í þeim
efnum og hvernig gengur að nýta brotakenndar heimildir. Hér sýnist mér
að vel hafi til tekist.
Kristján hefði mátt gera enn betur í umfjöllun sinni um hið merka starf
vitavarðanna (kafli X). Kjörum þeirra er að vísu vel lýst og víða kemur
fram hve starfið var annasamt fyrrum og ábyrgðarmikið en ég sakna þess
að fá ekki að vita meira um sjónarhom vitavarðanna sjálfra með meiri
notkun munnlegra heimilda og prentaðra um vitaverði (sjá t.d. um Óskar
J. Sigurðsson vitavörð á Stórhöfða og forfeður hans í sama starfi í Séð af
sjónarhóli eftir Jón R. Hjálmarsson og um Ásgeir Erlendsson vitavörð á
Bjargtöngum 1948-1989 í Ljós við Látraröst). Sjálfum er mér minnisstætt
þegar ég gisti hjá vitavörðunum í Hombjargsvita á gönguför um Horn-
strandir sumarið 1985. Vitaverðimir vom hjón með lítið bam og undu þau
hag sínum vel á þessum afskekkta stað eins og lesa má í viðtali sem félagi
minn tók við þau og birtist í DV nokkm síðar (6. júlí 1985, bls. 22-23).
Hlutur Guðmundar L. Hafsteinssonar í bókinni er sundurlausari en
Kristjáns en það á sér eðlilegar skýringar. Guðmundur fjallar fyrst um
ljóstæki, Ijósmagnara og ljóshús í tveimur köflum áður en hann snýr sér
að byggingarsögu vitamannvirkja. Á næstu 170 blaðsíðum fá allir vitar
landsins sérstaka umfjöllun þar sem gerð er stutt grein fyrir sögu þeirra
og tíundaðar helstu staðreyndir um búnað, byggingarefni o.fl. Þetta gerir
að verkum að auðvelt er að nota bókina sem uppflettirit vilji maður sækja
sér upplýsingar um einstaka vita. Þar á eftir er stuttur kafli um sjómerki,
dufl og ýmsa aðra vita en hina venjulegu strandvita og loks koma
hugleiðingar um menningarsögulegt gildi vitanna. Þar færir Guðmundur
rök fyrir því að vitarnir séu „mikilvægur Hður í atvinnusögu og þéttbýHs-
myndun" (bls. 381) og því beri að sýna þeim sóma þótt upphaflegt
hlutverk þeirra fari óðum þverrandi með tilkomu nýrrar tækni. Eins og
fram kemur í bókinni þurftu vitaverðir hér á árum áður oft að taka á móti
ferðafólki sem fýsti að skoða þessi sérstöku mannvirki. Hver veit nema
sumir af hinum glæsilegu vitum landsins rá\ þetta sem aðalhlutverk í
framtíðinni.
Kaflinn um byggingarsögu vitanna er prýðilega unninn en þar fjaUar
Guðmundur um helstu atriðin í byggingarsögu vitanna út frá byggingar-
tækni, formi og einkennum byggingarlistar. Höfundur hefur til hliðsjónar
það „helsta sem var að gerast í byggingarmálum landsmanna" (bls. 181)
á sama tíma en slíkur samanburður gefur umfjöUuninni aukið gUdi og er
athyglisvert að sjá hvemig straumar og stefnur í byggingarlist (t.d.
fúnksjónalismi) birtast mjög gjaman í vitunum. Til skýringar em ljós-
myndir af húsum í Reykjavík og víðar.
Þótt notagildi vitanna hafi vissulega verið ofar öðrum kröfum, höfðu
hönnuðir þeirra oft á tíðum næmt auga fyrir fagurfræðinni og lögðu sig
fram um að skapa glæsileg og stflhrein mannvirki sem samsvömðu sér