Saga - 2003, Qupperneq 249

RITFREGNIR
247
Við lestur ritsins má fá hugmynd um hvemig fjallað er um læsi, ritstörf
og hvemig sveitafólk notaði ritað mál - t.d. í baráttu sinni við landeig-
endavald - á ýmsum svæðum. Sýnt er fram á að sænskt sveitafólk hafði
misjafnlega gott vald á að nota rituð skjöl sem vopn eftir því hvar það bjó.
Sýnt er fram á að í Slésvík-Holtsetalandi hafi kunnátta verið mismunandi
eftir sveitum, í sumum sveitum þar sem bændur voru almennt frjálsir
kunnu margir þeirra að lesa og skrifuðu ýmislegt, annars staðar voru
bændur ánauðugir og undir hæl landeigenda og þaðan hafa engin skrif
sveitamanna varðveist. Þá er fjallað um einstök skjalasöfn og einstök rit,
t.d. dagbækur danskra sveitamanna.
I inngangi segja ritstjóramir að tölfræðilegar rannsóknir á ritfærni al-
múgafólks hafi náð ákveðnum áfanga og nú sé áhuginn meiri á að kanna
forsendur og hvatir til ristarfa: Af hverju hætti sveitafólk að treysta á tal-
að mál og fór að skrifa niður hjá sér ýmislegt til gagns og gamans? Mest
er fjallað um tímabilið 1700-1900 en stöku rannsóknir ná þó aftur til 16.
aldar.
Ljóst er að ritið er gagnlegt þeim sem hafa áhuga á að bera saman þróun
læsis og notkun ritmáls, lestrar- og skriftarkunnáttu, á íslandi á tímabil-
inu við önnur svæði í Norður-Evrópu. Talið hefur verið að íslenskur al-
múgi hafi verið vel að sér miðað við Evrópumenn almennt og kom sú
hugmynd snemma fram. A hinn bóginn finnast æ fleiri merki þess að
fræðimenn hafi gert of mikið úr ólæsi almúgafólks í Evrópu, að þar hafi
fleiri almúgamenn og -konur kunnað að lesa og skrifa en áður var talið.
Hér er á ferðinni spennandi rannsóknarsvið þar sem mörg verkefni bíða
úrlausnar. Viðfangsefni erlendra fræðimanna geta vísað mönnum nýar
leiðir í rannsóknum hér á landi.
Þeir Sigurður Gylfi Magnússon og Davíð Ólafsson eiga hér grein sem
nefnist „'Barefoot Historians': Education in Iceland in the Modern
Period". í greininni fjalla þeir um rannsóknir sínar, Sigurður Gylfi um
ástæður þess að æskulýður 19. aldar sýndi menntun, læsi og bókmenn-
ingu eins mikinn áhuga sem raun ber vitni, og Davíð á samfélögum eða
akademíum íslenskra alþýðufræðimanna á 19. öld. Sigurður Gylfi hafnar
þeirri einhliða áherslu sem hefur verið á að kanna hlut stofnana eins og
kirkju og ríkis í að efla læsi og sýnir fram á að einstaklingamir sjáifir,
nemendumir, gætu hafa haft veigamiklar ástæður fyrir því að læra að lesa
og skrifa. Hér er hann alveg samstíga þeim áherslum sem era í ritinu í
heild. Kynning Davíðs á vestfirsku og skagfirsku alþýðuakademíunum er
afar áhugaverð í þessu samhengi og einnig í víðara samhengi ritsins sjálfs.
Hann talar um samfélag fjölda alþýðufræðimanna (talan 210 er nefnd) um
allt land á ákveðnu tímabili á 19. öld. Þessir menn höfðu meiri og minni
samvinnu sín á milli og sköpuðu þannig öfluga alþýðufræðahefð. Þeir
Sigurður Gylfi og Davíð telja að nútímafræðimenn hafi vanrækt að fjalla
um þessa hefð.