Ný saga - 01.01.1991, Blaðsíða 22

Margrét Guðmimdsdóttir
fátæki piltur flutti þó með sér
býsna þungan sjóð til
Kaupmannahafnar. í farteskinu
hafði Tryggvi allar íslendinga-
sögurnar, Eddurnar og Sturl-
ungu.22 Hann var greinilega
mjög vel birgur af andlegu fóðri
þótt brauðið kynni að skorta.
Þeir Tryggvi og Finnur leigðu
saman herbergi þennan fyrsta
vetur í Kaupmannahöfn. Um
sumarið hélt Tryggvi til Islands.
Hann varð eflaust að afla
skotsilfurs til að geta haldið
áfram námi, en var staðráðinn
í að koma aftur að hausti.
Finnur sparaði sér hins vegar
ferðina heim. Hann fékk vinnu
hjá Mikkelsen hirðgullsmið með
aðstoð Ríkarðar bróður síns.23
Undanfarin tíu sumur hafði
Finnur sótt sjó heima á íslandi
en nú sat hann í Höfn og
smíðaði orður og tignarmerki.
Umskiptin voru auðvitað
gríðarleg en sumardvölin í
Kaupmannahöfn varð honum
þó ekki að skapi. Finnur var
ófús að verja öðru sumri í Höfn,
„fékk víst nóg af því“, hefur
Hjörtur eftir honum í bréfi til
systur sinnar.24 Asmundur
stundaði aðeins nám í Höfn
þennan eina vetur. Hann komst
fljótt að þeirri niðurstöðu að
vænlegra væri að leita til
Svíþjóðar eftir kennslu í
höggmyndalist. Veturinn varð
Ásmundi þó fengsamur. Hann
trúlofaðist Gunnfríði Jónsdóttur
sem starfaði við saumaskap í
Höfn. Gunnfríður fylgdi
Ásmundi næstu árin, vann
áfram að saumum og létti
hönum mjög róðurinn fjár-
hagslega.23 Dvölin í Kaup-
mannahöfn varð Ásmundi þrátt
fyrir allt happadrýgri en
félögum hans á mynd-
listarbrautinni.
UTANFERÐ
UNDIRBÚIN
Haustið 1919 rættist von sem
Hjörtur Björnsson haföi lengi
alið í brjósti, hugurinn stóð til
annarra landa og nú fékk hann
óvænt tækifæri til að sigla.2'1 beir
Ríkarður og Einar Jónsson
myndhöggvari lögðu að honum
að fara til Kaupmannahafnar og
læra gifsiðn. Listamennirnir
höfðu fram að þessu steypt
myndir sínar sjálfir. Einar vildi
gjarnan fá aðstoð við
handverkið, sem tók upp tíma
hans. Námið gaf Hirti möguleika
á dálítilli vinnu jafnhliða
skurðinum og var auk þess stutt.
Það kostar gríðarlega vinnu
að ferðbúast þó ekki sé nema
til nokkurra mánaða. íslenskir
piltar fór ekki af stað út í heim
með „nærföt til skiptanna og
tvo vasaklúta", jafnvel þótt þeir
væru af alþýðufólki komnir.
Þunginn af undirbúningnum lá
á herðum kvenna.
Ferðin var afráðin mitt í
haustönnum og aðeins tæpur
hálfur mánuður til stefnu. Elka
byrjaði þegar að skipuleggja
allan útbúnað bróður síns. Föt
varð að þvo, strjúka og merkja,
vinna band í ullarfatnað, prjóna
og sauma. Kunningjakonur
voru kallaðar til hjálpar og þær
prjónuðu sokka, saumuðu
skyrtur og merktu fatnað
piltsins. Þegar Hjörtur fór var
hann „nokkurn veginn útbúinn
að fötum“, með næstu skips-
ferðum sendi Elka það sem
ekki tókst að ljúka við m.a. tvær
ullarskyrtur, nankinsbuxur,
handklæði og vasaklút. En þaö
var að fleiru að hyggja þegar
mæður, eiginkonur eða systur
undirbjuggu utanferðir
strákanna.
Guðs blessun og góðar óskir
hafa örugglega fylgt Hirti, en
sennilega einnig varnaðarorð.
Elka hefur vissulega haft
áhyggjur af hvað biði bróður
síns í stórborginni og viljað
undirbúa hann sem best undir
það sem koma skyldi. í
Kaupmannahöfn bar auðvitað
ýmislegt nýstárlegt fyrir augu
22 ára sveitapilts frá Islandi. Þá
þegar mátti líta í gluggum
Hafnar „hefti með kápu-
myndum af stúlkum án pjötlu
upp á kroppinn."27
Stuttu eftir að Hjörtur sigldi
varð Elka sér út um bók
Guðmundar Hannessonar, Sam-
rœðissjúkdómar og vamir gegn
þeún. Hún hefure.t.v. ekki treyst
sér til að afhenda Hirti bókina
augliti til auglitis, en hitt er víst
að bókin var send út með annarri
ferð til Kaupmannahafnar.
Elka byrjaði þegar
að skipuleggja
allan útbunað
bróður síns. Föt
varð að þvo, strjúka
og merkja, vinna
band í ullarfatnað,
prjóna og sauma.
Boðskapur
bókarinnar og
áminning var
veganestið sem
Eíka gaf bróður
sínum. Hjörtur
þakkaði fyrir sig -
en fjölyrti ekkert
frekar um leiðar-
stjörnuna.
Skilaboöin um þann háska sem
mætti karlmönnum í utanferðum
voru skýr. Guðmundur segir
gríðarlega hættu stafa af þeim
„aragrúa skækja“ sem fylla
stórborgir og hafnarbæi. Hann
telur „það sama sem smitun að
hafa afskipti af skækjum og
lauslátum stúlkum, sem maður
veit engin deili á.“ í bókinni
hvetur Guðmundur ungmenni,
sérstaklega námsmenn og
íþróttamenn, til skírlífis og segir:
„aldrei er unga fólkið stæltara,
heilbrigðara og færara í hvern
sjó, en einmitt meðan það er
algerlega skírlíft."28 Kynferðis-
nautn sundri og lami kraftana
eins og sveitamenn sjá dæmi af
hrútum sínum.
í lokakafla bókarinnar er dá-
litill leiðarvísir um hvernig hægt
er að verja tímanum á erlendri
grund. Fyrst vísar Guðmundur
á sveitirnar, en segir að borgir
séu fullar af fjársjóðum,
leikhúsum, söguhöllum og
listasöfnum. En lærdómsríkast
sé hins vegar að kynnast
íbúunum. Utanferðir ættu menn
að nýta til að afla sér
menntunar, fjár og frama eins
og forfeðurnir gerðu.29 Boð-
skapur bókarinnar og áminning
var veganestið sem Elka gaf
bróður sínum. Hjörtur þakkaöi
fyrir sig - en fjölyrti ekkert
frekar um leiðarstjörnuna.
EKKI VERRA EN HJÁ
PILTUNUM í
REYKJAVÍK
Bréf leiða okkur beint inn í
andrúmsloft þess tíma sem þau
eru skrifuö á. Með hjálp þeirra
er hægt að draga fram mynd
af daglegu lífi, hugarfari og
samskiptum bréfritara - mynd
sem nær sannari litum en
flestar aðrar heimildir gefa kost
á. En einkabréf eru aldrei eintal
sálar - nema auðvitað ef maður
sendir sjálfum sér bréf. Þau
varpa |)ví einnig ljósi á þann
sem við tekur, með frá-
sagnarefnum og því sem ekki
er nefnt. Bréf Hjartar
Björnssonar til systur sinnar
varpa þannig ljósi á við-
takandann.30 Hann er greinilega
oft að svara spurningum Elku,
en bréf hennar eru því miður
20