Ný saga - 01.01.1991, Blaðsíða 38

Agnes S. Arnórsdóttir
Ekki er fjarri aö ætla að meirihluta þjóöarinnar detti fyrst í hug eitthvaö í líkingu
viö þaö sem sést á þessari mynd af Gissuri Þorvaldssyni höggva aö Sturlu
Sighvatssyni, þegarminnsterá Sturlungaöld. Teikningin erenda úríslandssögu
Jónasar frá Hriflu sem hér var kennd í fjörtíu ár.
AÐ SEGJA NÝJA SÖGU
AF GÖMLUM SKJÖLUM
Segja má að tvær megin stefnur
séu nú uppi í kvennasögu-
rannsóknum á Norðurlöndum.
Önnur byggir á hlutverka-
skiptingu á milli kynjanna og
hugmyndinni um „kynkerfið“
(genussystemet).
Hin stefnan er í eðli sínu
þverfagleg og fær að láni margt
og mikið frá skyldum greinum,
svo sem félagslegri mannfræði
og bókmenntafræði. Hér er um
að ræða aðferð sem byggir á að
endurlesa heimildir. Það sem
áður hefur veriö túlkað sem
frásögn er nú lesið sem leif.
Dæmi um þetta má nefna rétt
óútkomna bók Sverre Bagge
sagnfræðings um samfélag
Snorra Sturlusonar í Heims-
kringlu.9 Hér eru fleiri möguleikar
á huglægri túlkun heimildanna
fyrir hendi en jafnframt er aukin
áhersla lögð á greiningu efnisins
og gefur þessi aðferð aukið
svigrúm til að fjalla um pólitískt
gilcli heimildanna.'0
Lítum nánar á tvennt varð-
andi þessar rannsóknir: í fyrsta
lagi á áherslubreytinguna frá
konum til stöðu kynjanna og
þess kerfis sem byggt er á þeirra
hlutverkum, og í öðru lagi á þá
aðferð að endurlesa eða lesa
heimildirnar á „nýjan hátt“.
Sagnfræðingurinn Ida Blom
benti á það í nýlegu blaða-
viðtali að sú kenningarlega
umræða sem nú ber hæst
innan kvennasögunnar hafi
fengið flesta til að fást meira
um stöðu kynjanna í stað
kvenna einna. Þetta þýðir að
gerður er skipulegur saman-
Ixiröur á stöðu kvenna og karla
og að bæði skoðað er það sem
er líkt og ólíkt milli kynjanna
og ekki síst tengslin á milli
þeirra. Þessi aðferð leiðir í ljós
að þau völd sem karlar hafa,
eru annars konar að formi til
en völd kvenna. Konur geta til
dæmis haft mikil sálfræðileg
völd og völd innan vébanda
fjölskyldunnar. Rannsóknir á
nýrri gerð af karlasögu er barn
kvennasögunnar." Það er, á
sama hátt og við getum beitt
kynsjónarhorninu innan
kvennasögu má beita því á
karlasögu. Þessi saga verður
önnur en ef við einblínum
meðvitað eða ómeðvitað á
annað kynið við rannsóknir
okkar, sbr. hin gamla karlasaga.
Beiting kynsjónarhornsins hefur
þær afleiðingar aö þörf er á að
endurmeta nær öll söguleg
hugtök. í raun þýðir þetta að
endurskrifa söguna.
Með þetta í huga reynist
auðveldara að skilja af hverju
svo treglega gengur að bæta
sögu kvenna inn í hefðbundna
sagnfræði. Gamla sagan er
byggð á karlkyns viðmiðunum
þó svo að hún hafi verið talin
saga allra manna.12
En lítum nánar á sjálft
kynhugtakið. Sagnfræðingurinn
Joan W. Scott hefur gengið út
frá hugtakinu „gender" í sínum
rannsóknum. Hún segir að
þetta hugtak hafi fyrst verið
notað af bandarískum
stallsystrum sínum snemma á
áttunda áratugnum til að
aðgreina hina líffræðilegu
merkingu kynhugtaksins frá
hinni félagslegu. Þetta hugtak
hefur fengið enn dýpri
merkingu hjá Joan W. Scott. í
hennar meðferð á hugtakinu
felst að á milli kynjanna ríki
djúpstæður samfélagslegur
munur sem gengið er út frá.
Þessi munur finnst á öllum
sviðum mannlífsins. Sá sem
fæst við rannsóknir á stöðu
kynjanna verður því að greina
þessi valdatengsl sem ligga að
baki öllum táknum, myndum
og þeim hugtökum sem eru
notuö til að sýna tengslin á milli
kynjanna.1J
Kynkerfið (genussystemet) er
að finna í öllum samfélögum í
ólíkunt gerðum. Þetta kerfi sem
byggt er á hlutverkaskiptingu
kynjanna, er síðan grunnurinn
fyrir alla aðra skipulagningu á
félagslegum, efnahagslegum og
pólitískum sviðum.11 Kynkerfið
getur birst okkur í ótal gerðum;
í hugmyndafræði, við félagslega
aðlögun, innan stofnana, í
atvinnulífinu og við félags-
mótun. Konur jafnt sem karlar
eru gerendur í sköpun þessa
kynbundna kerfis, jafnvel þó að
konur hafi lægri stöðu en karlar
innan kerfisins í mörgum
samfélögum. Á milli kynjanna
finnst síðan ákveðin
kynbundinn samningur. Hann
byggir á hugmyndum okkar um
hvernig sambandið eigi að vera,
og raunverulegum samningum
innan hinna ýmsu stofnana
samfélagsins. Þessi samningur
birtist okkur einna skýrast á
hinu persónulega sviði
samlífsins, og má þar nefna
hugmyndir okkar um
hjónabandið og síðan sjálfan
hjúskaparsamninginn.15
Meö þessa hugmynd að
leiðarljósi verður mannlífið
bara skýrt að hálfu við að skoða
það aðeins út frá reynsluheimi
karla eða kvenna.
Beiting
kynsjónarhornsins
hefur þær
afleiðingar að
börf er á að
endurmeta nær
öll söguleg
hugtök. I raun
þýðir þetta að
endurskrifa
söguna.
36