Ný saga - 01.01.1991, Blaðsíða 37

FRÁ KVENNASÖGU TIL KERFISBUNDINNA RANNSÓKNA
stöðu kvenna; heldur eru þau
túlkuð bókstaflega. í öðru lagi
virðist hér skorta þekkingu á
samfélögum Evrópu á níundu
öld og á eðli og hlutverki
ritaðra heimilda í miðalda-
samfélögum. Það er eins og
söguhöfundar geri ráð fyrir að
miðaldakarlar hafi setið og lesið
heimspeki Aristótelesar, oröið
við það miklir kvenhatarar og
tekið til við kúgun kvenna!
Almennt læsi er hins vegar
tiltölulega ungt fyrirbæri í sögu
mannkyns og hið skrifaða orð
hafði lítil áhrif á ármiðöldum í
Evrópu. Það var til dæmis ekki
fyrr en á 12. til 13. öld sem
ritað orð fór að hafa verulega
þýðingu við stjórnsýslu í
Evrópu.6 Áður voru það bara
hinir klerklærðu og kannski
þeir sem töldust til allra
„gáfuðustu" manna, sem veltu
sér upp úr bókmenntatextum
sér eldri manna. Hvaða áhrif
þessi hópur hafði á
skoðanamyndun fjöldans er
býsna óljóst, en þó svo
einhverjum hafi nú tekist að
breiða út boðskapinn, þá er
ógjörningur að vita nokkuð
nákvæmlega um hvenær né
hvort karlar hafi þá byrjað að
taka í konur og tuska þær til.
Þetta tveggja binda verk
Andersons og Zinsser um sögu
evrópskra kvenna er
virðingaverð tilraun til að taka
saman hinar ýmsu rannsóknir
og segja krónólogíska kvenna-
sögu. Hins vegar er kannski
ekki við öðru að búast en að í
yfirlitsverkum gleymist að
spyrja um í hvaða samhengi
konur eru nefndar í
frumheimildunum og hvert eðli
heimildanna sé, þegar slíkar
vangaveltur eru fáar innan
grunnrannsókna. Þetta er
afleiðing af þeirri aðferðafræði
sem beitt hefur verið innan
kvennsögurannsókna, þe. að
beina sjónum of einhliða að
kvenkyninu eingöngu en sú
árátta á sér reyndar
kenningalega skýringu.
Að baki flestra kvenna-
sögurannsókna sjöunda og
áttunda áratugarins hafa
einkum legið tvær megin-
kenningar. Önnur er í raun
Konur eiga lika heima í íslenskri kirkjusögu. Biskupstólana heföi t.d. veriö erfitt að reka án
vinnuframlags kvenna. Þessi hluti úr mynd af húsaskipan I Skálholti 1784, ber enda hlut kvenna í
rekstri staðarins ríkulegt vitni. Á myndinni má m.a. sjá eldhús, mið-baðstofu (?), gömlu-borðstofu,
vinnukvennabaðsstofu, stórabúr, löngugöng og smjörklefa.
ósöguleg þar sem hún byggist
meðal annars á því að konur
hafi alltaf verið kúgaðar af
karlaveldi. Körlum sé það
eðlislægt að ráða yfir konum
og þá sérstaklega vegna þess
að konur fæði börnin og
viðhaldi þannig stofninum.
Kynhlutverk kvenna sé því
lykillinn að kúgun kvenna. Hin
kenningin er komin frá hinum
svokölluðu marxísku fem-
inistum, en þeir afneita með
öllu þeirri líffræðilegu
löghyggju sem felst í
kenningunni um karlaveldið. I
staðinn telja þessir kenn-
ingasmiðir að ólík staða
kynjanna stafi af mismunandi
framleiðsluháttum samfélaga. Á
þann hátt má skýra hvemig ólík
staða kynjanna er söguleg og
um leið breytanleg. 7
Þessar kenningar einar sér
njóta ekki lengur neinnar
sérstakrar hylli og hafa þeir sem
fást við kvennasögurannsóknir
byrjað að setja spurningamerki
við sinn eigin kenningalega
upphafspunkt. Þetta hefur leitt
til kerfisbundnari rannsókna.
Eins og Gro Hageman benti
réttilega á í erindi sínu á þriðja
Norðurlandaþingi kvenna-
sögufræðinga í Stokkhólmi
vorið 1989, þá er mjög auðvelt
að falla í þá gryfju að láta
kvennasöguna fást einungis við
að túlka sögu kvenna og þau
svið sem konur hafa sýslað við
í gegnum aldirnar. Þetta getur
kallast hefðbundið sjónarhorn
því það felur í sér
viðurkenningu á þeim ramma
sem hin almenna saga liefur
þróast innan. Það vantar að
spyrja af hverju konum hafi
verið helgað j^etta svæði í
sögunni, bæði þeirri skráðu, og
í heimildum, og af hverju
körlum hafa verið eignuð önnur
svæði. Hlutverkaskipting á milli
kynjanna er á vissan hátt tekin
sem gefin (líffræðileg lög-
hyggja), og ekki er til dæmis
spurt livort að konur hugsan-
lega hafi á „ósýnilegan hátt“ átt
aðild að öðrum sviðum, til
dæmis stjórnmálum. »
Hér nálgumst viö kjarna máls-
ins - sjálft tungumálið og
hugtakanotkun innan sagn-
fræðinnar. Stjórnmál fyrir lok
síðustu aldar hafa til dæmis verið
skilgreind sem formlegar athafnir
á opinberum vettvangi, og
valdahugtakið hefur svifið í
kringum karla úr hærri stigum
þjóðfélagsins. Raunin er hins
vegar sú að fjölskyldan er ekki
eina stofnun samfélagsins sem
konur hafa átt aðild að eða haft
áhrif á. Þær eiga líka heima í
sögunni um stjórnarfarslegar og
kirkjulegar stofnanir, mennta- og
menningarstofnanir, atvinnuvegi
o. s. frv. Öll svið mannlífsins eru
jafn áhugaverð viðfangsefni fyrir
kvennasögu sem karlasögu.
Raunirt er hins
veaarsú aö
fjölskyldan er
ekkt eina stofnun
samfélagsins
sem konur hafa
átt aöild að eða
haft áhrif á. Þær
eiga líka heima í
sögunni um
stjórnarfarslegar
og kirkjulegar-
stofnanir,
mennta- og
menningarstofnamr,
atvinnuvegi
o.s.frv.
35