Ný saga - 01.01.1991, Blaðsíða 24

Margrét Guðmundsdóttir
Kartöflur gufusoönar í almenningseldhúsinu viö Möllegade árið 1918.
enn ekki fengið sér neitt til að
láta í ofninn. Á kvöldin sat
Hjörtur oft uppi við teikningu
og skriftir þar til honum var
orðið kalt. Þá fór hann í rúmið
og las, lýsingin var innifalinn í
leigunni og hana þurfti ekki að
spara eins og hitann."
Á stríðsárunum voru sam-
þykkt lög sem heimiluðu
stjórnvöldum í Danmörku
sérstakar ráðstafanir til að halda
verði á helstu lífsnauðsynjum
niðri. En 1. september 1919 voru
þau afnumin og eftir það
hækkaði verðlag á matvöru
mikið. Verð á eldsneyti hækkaði
þó langmest. í árslok 1920 var
verðlag á matvöru í Kaup-
mannahöfn 176 % hærra en árið
1914 en eldsneyti hafði hækkað
um 478 %.»
Hjörtur hafði ekki hraustan
maga, en átti ekki í neinum
erfiðleikum með að læra átið
hjá Dönum. Finnur hafði verið
kokkur á skútu 13 ára gamall
og gat státað af fjögurra tíma
kennslu í matseld.36 Hjörtur
kynntist þó ekki matargerðarlist
vinar síns þennan vetur. Finnur
benti honum hins vegar á stað
þar sem best væri að borða -
þar sem mest fengist fyrir
peningana: „hann sagði að
maður æti ekki „hrúgu af
„serviettum" og hóp af
frammistöðuþrælum með
logagylltum hnöppum." Árið
1917 komu borgaryfirvöld í
Höfn á fót matsölu fyrir
almenning, að áeggjan stjórn-
valda. Þar var hægt að fá
tviréttaða heita máltíð á mjög
vægu verði.37 Finnur vísaði Hirti
þangað, í Folkekokkenet. „Þar
er seldur matur helst til
verkamanna, góður og aðeins
1,25 máltíðin sem kostaði meir
en helmingi meira og væri
helming minna á matsölu-
húsum. Ríkið sér um þessa
sölu og þar borðar allskonar
fólk fyrir utan verkamenn."
(22.10.1920) Áður en Hjörtur fór
til vinnu á morgnana keypti
hann sér böggul af smurðu
brauði á 70-80 a., sem hann át
í hádeginu. Meistarinn bauð
upp á kaffi. Eftir vinnu kl.
6 borðaði hann á matsölunni.
Þar var boðið upp á sitt af
hverju t.a.m. baunir og
svínaflesk, nautakjöt, fisk, kál
og sætsúpur. Þeir Finnur keyptu
í félagi brauö og oftast pott af
mjólk á dag, sem þeir gæddu
sér á kvölds og morgna. Fæðið
kostaði Hjört eitthvað á þriðju
krónu á dag og þótti honum
ekki dýrt.w
Herbergisfélagarnir urðu að
halda í hverja krónu. En Hjörtur
naut þess að Finnur þekkti vel
til í Kaupmannahöfn og var
orðinn sjóaður í stríðinu fyrir
hversdagsþörfunum. Ung-
karlarnir kvörtuðu ekki yfir
atlætinu í Höfn. Þeir bjuggu
auðvitað mjög þröngt en voru
vanir því að heiman. Karlmenn,
hvort heldur synir kotbænda
eða stóreignamanna, þurftu
ekki að j^jónusta sig sjálfir,
A kvöldin sat
Hjörtur oft uppi viö
teikningu og skriftir
þar til honum var
oröið kalt. Þá fór
hann í rúmiö og las,
týsingin var
innifalinn í leigunni
og hana þurfti ekki
aö spara eins og
hitann.
Herbergisfélagarnir
urou aö halda í
hverja krónu. En
Hjörtur naut þess
aö Finnur þekkti vel
til í Kaupmanna-
höfn og var oröinn
sioaour í striöinu
fyrir hversdags-
þörfunum.
heima eða að heiman.
Herbergisfrúin þjónaði
félögunum prýðilega en
örugglega ekki af eins mikilli
natni og mæður eða systur.
Þegar Elka var búin að rekja
úr bróður sínum garnirnar um
aðbúnað strákanna kvað hún
upp þennan dóm: „Það er ekki
verra en piltarnir hér verða
við að búa og betra en hjá
sumum.“39
LEIKER OG STÖRF
Hjörtur var ánægður með
meistara sinn í iðninni og
námið gekk vel. Vinnustofan
var lítil, aðeins meistarinn sjálfur
og tveir synir hans, annar
uppkominn en hinn 14 ára.
„Karlinn lætur sér mjög annt
um að ég geti lært sem mest”,
skrifar Hjörtur, „en lætur mig
alveg sjálfráðan hvenær ég kem
og fer á daginn, eða hvernig
ég hef það.“ Synirnir voru báðir
mjög viðkunnanlegir og blátt
áfram að sögn Hjartar og móðir
þeirra tók honum sem „gömlum
vin“. Lærlingurinn frá íslandi
naut þess að vinna hjá litlu
fjölskyldufyrirtæki. Finnur mátti
hins vegar gjalda fyrir þjóðernið
á vinnustofu Mikkelsen
hirðgullsmiðs. En hann var ekki
í vandræðum með að svara fyrir
sig. Vinnufélagar Finns reyndu
aðeins einu sinni að gera gys
að Islendingnum.10
í layrjun desember var Hjört-
ur farinn að fá 10 kr. vikulaun,
„lítið dregur vesælan það er þó
fyrir húsaleigunni.“'11 Þá var
meistarinn búinn að skrifa Einari
Jónsson og lýsa yfir mikilli á-
nægju með lærlinginn.*7 Hjörtur
hélt vel um peningana, sparaði
40 aura á dag með því að fara
fótgangandi til vinnu en taldi
slíkt ekki eftir sér;
verð að ganga greitt til að
komast Jiað á hálftíma, en
maður hefur ekki nema gott
af því að hreyfa sig það
kvölds og morgna, reyndar
get ég ekiö með sporvagni
nærri alla leið, en mér finst
ekki taka jnví og svo dregur
það sig saman þó ekki sé
nema 20 aurar í hvert skipti.
(12.11.1920)
Það tók tíma að kynnast
22