Ný saga - 01.01.1995, Síða 16

Guðni Thorlacius Jóhannesson
Hvernig var annars að vera á sfldveiðum í
Hvalfirði? „Þetta mátti kallast ævintýralegur
veiðiskapur,“ sagði Soffanias Cecilsson síðar,
en hann var háseti á Rifsnesinu. Annar full-
yrðir: „Það er ekki ofsagt að þetta var það
mesta ævintýri sem ég hef lent í á síldveið-
um.“ Og sá þriðji segir: „Það voru ólíklegustu
menn sem fóru á Hvalfjarðarsfld, menn sem
höfðu aldrei áður verið til sjós.“78 Fregnir af
aflabrögðunum bárust til útlanda, m.a. til
Þýskalands, þar sem var talað um „der Her-
ingssegen in der „Goldgrube von Reykja-
vik.““79 Og Jakob Hafstein skrifaði Sveini
Benediktssyni í byrjun desember 1947:
Uppgripin af síldinni hafa að undanförnu
verið svo stórkostleg að tæplega er hægt að
tala um þetta lengur sem veiði heldur þann-
ig að skipin sæki síldina á ákveðinn stað.
Þau sigla út úr höfninni á veiðistað að af-
lokinni affermingu og sækja fullfermi síld-
ar rétt eins og eftir áætlun.80
Þá var sá grundvallarmunur á þessum veiðum
og sumarsíldveiðum að síldin óð ekki við yfir-
borð sjávar heldur hélt sig djúpt, jafnvel nið-
ur við botninn. „Á nóttunni var síldin einn
kökkur frá yfirborði til botns, en á daginn
dreifði hún sér um botninn," segir Bergþór
Guðjónsson frá Akranesi.81 Hann tók við
skipstjórn á Sigurfara AK af Þórði bróður
sínum þegar báturinn fór af reknetum á herpi-
nót því Bergþór var alvanur slíkum veiðum
en Þórður ekki. Annar skipstjóri, Haraldur
Guðmudsson á Ásúlfi ÍS, sagði árið 1948 að
fyrri hluta veiðitímabilsins hefði síldin veiðst
bæði dag og nótt, en eftir áramót hefði veiðin
nær eingöngu farið fram að næturlagi.82
Stundum var brugðið á það ráð að beina
ljóskastara á hafflötinn þegar kvöldaði og
synti sfldin þá upp á við. Þessi aðferð kom þó
að takmörkuðum notum, að sögn Jóns
Björnssonar á Birni Jónssyni RE. En „fjörð-
urinn var eitt ljósahaf á kvöldin,“ segir Guð-
mundur Brynjólfsson, bóndi á Hrafnabjörg-
um í Hvalfjarðarstrandarhreppi.81 Örfáir
brugðu á gamalt ráð Norðmanna í fjarðaveið-
um fyrr á tíð, fóru um á skektum, renndu nið-
ur lóði á línu og ef hún titraði var nokkuð víst
að síldartorfa var undir.84 Annars höfðu nær
allir dýptarmæla sem gáfu til kynna hvenær
vel bar í veiði:
Maður fór eftir mælinum og svo henti mað-
ur út þar sem maður fór yfir torfurnar. Þá
henti maður út smá-bauju með ljósi á, svo
var farið á bátunum frá skipinu og kastað
utan um ljósið; þar átti torfan að vera.85
Til er frásögn af því þegar Fagriklettur kas-
taði á síld eina nóttina. Sá, sem sagði frá, var
dæmigerður landkrabbi að eigin sögn og hon-
um þótti mikið til koma:
Við höldum í humátt á eftir nótabátunum.
Um kl. 2 kallar skipstjórinn [Jón Sæmunds-
son] sem jafnframt er nótabassi og skipið
nálgast bátana. Ekki aðeins í kverkinni
milli þeirra heldur allt umhverfis þá vellur
sjórinn eins og sjóðandi hver. Langt að
baki bátanna glampar á sfldina í nótinni
niðri í sjónum. Uppi á skipinu heyrast
undrunaróp.
- Rosalegt andskotans kast er þetta, þetta
næst aldrei!
- Hvað er þetta tnikið?
- Tvisvar sinnum í dallinn!
- Hundrað og sextíu þúsund í erlendum
gjaldeyri, svarar annar.86
Nótin sprakk líka í þetta sinn en samt tókst að
ná miklu af síldinni um borð. Sfldin var oft
svo þétt að næturnar sprungu án þess að
nokkur fengi að gert. Þannig fór mörg síldin
til spillis. Einn sjómaðurinn segir: „Það fór
voðalega mikið í súginn - sums staðar var
þykkt lag af dauðri sfld. Bændur voru farnir
að hirða þetta í fjörum, söltuðu og notuðu
sem skepnufóður."87 Annars reyndu menn
einatt að hjálpa hver öðrum þegar því varð
komið við.
Það var ekki fyrir kulvísa að vera á Hval-
fjarðarsfld. Næturnar frusu stundum saman í
kuldanum og mun óþægilegra var að vinna
með þær napra vetrardaga en á góðri sumar-
vertíð fyrir Norðurlandi. Veiðin var einkum
utarlega í firðinuni þar sem hann er dýpstur,
utan Hvaleyrar (Hvalfjarðareyrar). En þegar
mest var af sfld var hún næstum því um allan
fjörð. Þá var þröng á þingi og erfitt fyrir skip-
in að athafna sig. Oft lá við árekstrum - og
stundum varð þeim ekki forðað. Bjarni
Andrésson á Dagsbrún frá Reykjavík ákvað
að halda til veiða og fór að kvöldi dags svo
myrkur var skollið á þegar báturinn kom upp
í Hvalfjörð:
14