Ný saga - 01.01.1995, Síða 23

Síldarævintýrið í Hvalfirði 1947^4-8
óbeinan hag af vertíðinni; Bandaríkjamenn
og Bretar gerðu það að skilyrði fyrir stórum
samningi um kaup á ísfiski til Þýskalands að
þeir fengju einnig keypt 5.000 tonn af síldar-
lýsi. Önnur 4.500 tonn voru seld til Bretlands
til að greiða fyrir sölu á hraðfrystum fiskflök-
um.147 Reykjavíkurborg hagnaðist á síldar-
flutningunum og á Siglufirði var mikil vinna,
en ekki vetrardvali eins og venjulega. í janúar-
lok var reiknað út að beinar tekjur Siglufjarð-
arbæjar vegna vatns- og rafmagnsnotkunar,
greiðslna í hafnarsjóð o.fl. næmu líklega þeg-
ar um 330.000 krónum. Þá var ótalinn hagur
bæjarins af stöðugri vinnu um veturinn, en
eitt bæjarblaðið sagði: „Vart þarf að geta þess
hversu gífurleg tekjulind þessar veiðar hafa
verið og aldrei áður hefur verið jafnmikil
vinna hér eins og í vetur.“148
En ekki græddu allir á Hvalfjarðarævintýr-
inu. Síldarverksmiðjur ríkisins stórtöpuðu
þótt það hljómi kannski undarlega. Vinnsla á
Kollafjarðarsíld skilaði verksmiðjunum eng-
um hagnaði. Þegar síldveiðar í Hvalfirði
hófust veturinn eftir virtist augljóst að SR
myndu alls ekki hagnast á þeim - vinnslu-
kostnaðurinn væri það hár.
í lok desember 1947 lauk Sigurður Jónsson
framkvæmdastjóri við rekstraráætlun vegna
Hvalfjarðarsfldarinnar. Hann komst að því að
tap á vinnslunni næmi tæplega hálfri milljón
króna og sagði „augljóst að SR geta ekki
lengur greitt eins mikið fyrir sfldina komna til
Siglufjarðar eins og gert hefir verið til
þessa.“14‘' Áætlunin barst ekki formlega suður
til stjórnar SR fyrr en urn miðjan næsta mán-
uð. Hún var tekin fyrir á stjórnarfundi 23. jan-
úar, þegar veiðin var í hámarki. Sýnt þótti að
þrátt fyrir viðvörunarorð Sigurðar gætu verk-
smiðjurnar ekki borið meira úr býtum því
hvorki útgerðarmenn síldveiðiskipa né skipa í
flutningum gætu sætt sig við skertan hlut á
móti.150
SR tóku tapið áfram á sig. Þegar upp var
staðið í mars 1948 skipti það milljónum
króna. Og sumarið 1948 brást sfldin enn fyrir
Norðurlandi. Samkvæmt áætlunum áttu tvær
milljónir mála að koma á land.151 En þau urðu
aðeins tæp 200.000 og ekki batnaði rekstrar-
staða SR við það. Reyndin varð sú, eins og
segir í ársskýrslu fyrirtækisins, að „árið 1948
[varð] mesta tapár í sögu verksmiðjanna.“
Tap á vinnslu vetrarsfldarinnar varð um 3,3
milljónir króna og rúmlega 4,7 milljóna tap
varð á sumarvertíðinni; samtals um 350 millj-
ónir króna framreiknaðar til ársins 1995.
Rekstrarmismunur fyrra árs og varasjóður
verksmiðjanna, sem þá var tæmdur, dugðu til
að mæta mestu af tapinu um sumarið.152 Eftir
stóð hallarekstur vetrarins. Þung lán hvfldu á
SR, mestmegnis vegna þess að kostnaður við
byggingu nýju verksmiðjanna eftir stríð hafði
farið algerlega úr böndunum, og þess vegna
var ekki unnt að taka lán til að greiða tapið.
Stjórn SR sá þá leið eina færa að leita til
ríkisvaldsins og fannst hún vera í fullum rétti
til þess:
Tap þetta er til orðið í sambandi við alveg
óvenjulegan rekstur sem SR hafa lagt út í,
ekki vegna eigin hagsmuna, heldur hags-
muna þjóðarheildarinnar, samkvæmt
ákvörðun sjávarútvegsmálaráðherra og
ríkisstjórnarinnar.153
Verksmiðjustjórnin fór fram á að tap vetrar-
ins yrði tekið inn á fjárlög fyrir árið 1949 og
var orðið við því. Kannski Þóroddi Guð-
mundssyni, fulltrúa sósíalista í verksmiðju-
stjórninni, hafi þá þótt hann fá uppreisn æru.
Þegar verið var að ákveða að taka skip á leigu
til að flytja Hvalfjarðarsfldina norður hafði
hann spurt hvers vegna verksmiðjurnar ættu
að taka þátt í þessu sfldarævintýri, fyrst vænt-
anlegur gróði rynni til ríkis, sjómanna, út-
gerðarmanna og annarra - en ekki til SR.
Orðrétt mun hann hafa sagt: „Hvað varðar
okkur um þjóðarhagsmunina?“154 Hentu and-
stæðingar hans þessi orð á lofti og höfðu til
marks um tvöfeldni sósíalista. Þóroddur mót-
mælti ekki að hafa látið þau falla, en sagði að
ríkið, ekki verksmiðjurnar, ætti að taka á sig
áhættu af flutningi og bræðslu á Hvalfjarðar-
sfldinni.155 Og þannig fór að lokum.
Sfldveiðar „sem eru og verða
í Faxaflóa“
Áður en vikið er að þeim aðgerðum, sem
gripið var til í því augnamiði að hagnýta sfld-
ina í Faxaflóa betur, er freistandi að geta
nokkurra byltingarkenndra tillagna sem fram
komu en var ekki hrundið í framkvæmd. „Hví
„Hvað varðar
okkur um þjóðar-
hagsmunina?"
sagði Þóroddur
Guðmundsson.
Hann vildi ekki
að SR tæki á sig
tapið af flutningi
og bræðslu
á Hvalfjarðar-
síidinni
21