Ný saga - 01.01.1995, Page 51

Fomar menntir í Hítardal
og Árna Oddssonar, við einveldisskuldbind-
ingunni á Kópavogsþingi 1662, en Magnús
var kvæntur Guðrúnu móðursystur séra
Þórðar, og Árni Oddsson var tengdafaðir séra
Þórðar. Magnús bar við veikindum og fór
hvergi á þingið, en Árna var þungt í hug er
hann undirritaði. Víst er að í klerkastéttinni á
Islandi var beygur á þessu Kópavogsþingi
sem fram kemur í bréfi hennar til Friðriks
konungs þriðja, en einveldisskuldbindinguna
undirritaði séra Þórður í Hítardal eigin hendi,
sjötti í röðinni frá Brynjólfi biskupi.35Sigurður
Jónsson lögmaður í Einarsnesi, giftur Krist-
ínu systur séra Þórðar í Hítardal, var enn einn
lögmann honum tengdur, og eru vissar vís-
bendingar til þess að Sigurður hafi átt sinn
þátt í samsetningu ættartölubókar séra Þórð-
ar, og jafnvel fleiri rita sem gerð voru í Hítar-
dal, en ekki verður farið útí þá sálma hér. Enn
má nefna sem vísbending um sjálfstæði séra
Þórðar gagnvart konungsvaldi, að þegar
Guðmundur Andrésson óttaðist að verða
sóttur til saka fyrir skrif sín gegn Stóradómi
1649, hélt hann jafnvel að séra Þórður í Hít-
ardal væri sín megin og bað hann því í bréfi að
vera verjanda sinn fyrir höfuðsmanninum
Henrik Bjelke, ef hann yrði kærður.16
Jakob Benediktsson hefir bent á að áform
Gísla Magnússonar sýslumanns séu tilraun til
þess að yfirfæra kenningar húmanista lær-
dómsaldar um glæstan uppruna þjóðar til
veruleikans og samrýma þær hagsmunum ís-
lenskra höfðingja. Og Jakob bendir jafnframt
á, að í ráðagerðum Gísla megi sjá tundur úr
þeirri hugmyndafræði sem Arngrímur Jóns-
son lærði birti í Crymogœa er út kom á latínu
í Hamborg árið 1609. Ljós rök eru fyrir því að
áhrif Crymogœa hafi komið frarn í því að fjöl-
margar uppskriftir íslenskra fornsagna urðu
til á 17. öld, einkurn fyrir forgöngu bisk-
upanna, Þorláks Skúlasonar á Hólum og
Brynjólfs Sveinssonar í Skálholti, og undir
handarjaðri þeirra voru einnig samin söguleg
rit um samtíðina.37 Séra Þórður í Hítardal var
samtímis Brynjólfi Sveinssyni eitt ár í Kaup-
mannahöfn, en Brynjólfur nam af fornfræð-
ingnum Ole Worm, sem talinn er hafa haft
drjúg áhrif á þá biskupana Þorlák og Brynjólf
til fræðaiðkana. Brynjólfur biskup og Hítar-
dalsklerkur héldu vináttu að því er virðist
■ . , ■ ^ >;Si
V? ****«#+' ou w.- A,.
i
j-2 ' iL - •,nW—.A
?K lJT" .**
V'jfö&Jz-""T-'il ui*
... > i ■ . ,'■■;. .
j <
* t w r ■ T *r*t’ íþ %as?3iír.*
• I ■ a!W ; JSw
Ai «■#•*£ &*«* 9«»**^'‘%n(.0-£>A $uik%
***■&*£isU-dt vaJ* "5 t a-Jt.j'j
j*4 mki
ir*
" *" “" '' .. W-ne
|veít» ejT"jÁ»i- p 4’Vt
| lÁf f«B? VÍiÍ&JöSiW
K?* + fc K'V I
_____ - /TT*
mv'* s'tujÍM Yjfn ^•
ff 1’«**'^ VÍ{Á jkf Í'«wkv3*u V <Va kú’iti Á
zjíw*#* | s
if *4ÍöwíM*<j *»*>sV. *:. •?,
meðan báðir lifðu og þeir skiptust á bréfum
og bókum.38 Ole Worm, sem starfaði við
Kaupmannahafnarháskóla í skjóli danska
konungsvaldsins, átti bréfaskipti við fjölda
lærdómsmanna á íslandi um fornfræði.39 Ekki
verður séð að séra Þórður hafi verið þeirra á
meðal, og þegar Brynjólfur biskup, sem átti
feikna bréfaskipti við lærdómsmanninn
Worm, leitaði til séra Þórðar vegna fyrir-
spurna Worm um rúnir, bar séra Þórður fyrir
sig kunnáttuleysi í þeirri grein og gegndi
engu.40 Hinsvegar átti séra Þórður bréfaskipti
við enskan vísindamann, Sir Thomas Browne
(1605-1682), um náttúru íslands, og hafði
samband þeirra komist á fyrir milligöngu ís-
lendingsins Jóns Jónssonar sem sigldi í Eng-
land og græddi þar mikið fé, líklega af kaup-
skap.41
Að sínu leyti má telja að tilurð uppskrifta
séra Þórðar á fornritum og ættartölubók hans
falli undir áhrif frá Crymogæa og hugmynda-
fræði Arngríms lærða sem kennd verður við
húmanisma, sem á íslensku heitir forn-
menntastefna. Sérstaklega eiga rit séra Þórð-
ar samleið með inntaki annarrar bókar
Crymogæa þar sem Arngrímur rekur afrek,
sæmdir og ættgöfgi fornfrægra Islendinga eftir
Mynd 4.
Opna úr AM 192 8vo,
lækningakveri með
hendi séra Þórðar í
Hítardal. Vinstra
megin á síðunni er
skrifað um heilbrigði
og skýrt hvernig
styrkja megi
likamshreysti, en
hægra megin eru
skrifuð ráð tii þess að
greina hvort barns-
hafandi kona gengur
með pilt eða stúlku.
49