Ný saga - 01.01.1995, Qupperneq 58

Gildi sagnfræðinnar
Sagnaritun sjálfstæðisbaráttunar var því
áróðurssagnfræði að því Ieytinu til að hún
stefndi að skýrt skilgreindu marki og gegndi
mjög ákveðnu pólitísku hlutverki. í barátt-
unni fyrir sjálfstæði landsins sameinuðust
jafnvel hatrammir andstæðingar, sem dag-
lega vógu hver annan með svívirðingum, af
því að baráttan fyrir þjóðfrelsinu var heilög
skylda hvers íslendings hvort sem hann var
kommúnisti eða íhaldsmaður.
Er ekki ástæða til að spyrja: Hélt þessi áróð-
urssagnfræði áfram, eftir að hinni eiginlegu
sjálfstæðisbaráttu lauk? Hefur hún verið not-
uð í pólitískum tilgangi, eftir að sjálfstæðis-
baráttan hætti að sameina eins og áður?
Hugtakið þjóðfrelsi hefur af sumum verið
skilgreint á þann hátt, að það taki til baráttu
undirokaðra þjóða gegn heimsvaldasinnum
kapítalismans. Víetnamstríðið var til dæmis
þjóðfrelsisstríð á síðum Þjóðviljans sáluga.
Umræður um ný viðhorf í íslenskri sagn-
fræði hafa ekki síst snúist um endurmat á
stöðu íslenskra bænda og hlut þeirra í sjálf-
stæðisbaráttunni. Er fróðlegt að kynnast
þeim viðhorfum. ítök þeirra sjónarmiða, sem
réðu, þegar Alþingi var endurreist fyrir 150
árum, sjást best, þegar hugað er að því, hve
erfiðlega gengur að rétta hlut þeirra kjós-
enda, sem búa utan sveitahéraða.
Gefa nýjar heimildir heima og erlendis og
breytt viðhorf í alþjóðamálum ekki tilefni til
þess fyrir íslenska sagnfræðinga að endur-
meta viðhorfin f sögu utanríkismála íslenska
lýðveldisins? Kann hið sama að eiga við um
kennslubækur í íslandssögu og sýnisbækur ís-
lenskrar Ijóðlistar, að ekki sé unnt að nota
bækurnar vegna úreltra viðhorfa höfund-
anna?
Hlutur íslenskra sagnfræðinga í almennum
umræðum er lítill. Peir láta ekki nægilega
mikið að sér kveða við að upplýsa mál, sem
eru á döfinni hverju sinni. Stangast það á við
hlut sagnfræðinga víða erlendis í opinberum
umræðum. Framlag sagnfræðinga hér í tíma-
ritum eða á ráðstefnum er oft of fjarlægt til að
vekja áhuga. Framsetningin er með þeim
hætti, að einkum virðist ætlunin að höfða til
annarra fræðimanna.
fslandssaga sýnist einnig hafa verið á und-
anhaldi í skólum. Ekki bætir úr skák, ef
kennslubækur endurspegla úrelt viðhorf.
Stiklað er á stóru og lítil áhersla lögð á að
nálgast samtímann. Staðreyndir úr íslands-
sögunni eru miklu fjarlægari en erlendir,
sögulegir atburðir, sem vekja alheimsathygli
og komast þess vegna til allra, sem fylgjast
með fjölmiðlum. Framhaldsskólanemar kvarta
undan því, að þeir fái aldrei tækifæri til að
kynnast íslandssögunni í heild á námsferli
sínum, heldur læri hana aðeins í brotum eða
brotabrotum.
Hætta er á því, að hugmyndaheimur og
skírskotanir Islendinga þróist á þann hátt, að
þeir hætti að leggja rækt við merka atburði í
eigin sögu. Þeir viti einfaldlega ekki um þá.
Er þessi þróun kannski hættulegri fyrir ís-
lenska menningu en aukin erlend áreitni á
móðurmálið? Ef við hættum að lifa í íslensk-
um hugmyndaheimi, hættum við einnig að
átta okkur á gildi þess að leggja rækt við
hann.
Draga verður raunsanna mynd af því, sem
gerst hefur í íslenskri sögu. Hitt er jafnvel
mikilvægara, að gera mönnum hið sögulega
samhengi ljóst og setja það fram á lifandi og
vekjandi hátt. Við þörfnumst ekki áróðurs-
sagnfræði heldur áróðurs fyrir gildi sagnfræð-
innar. Ef við þekkjum söguna, getum við lært
af reynslunni og forðast hið skaðvænlega.
Sagan auðveldar skilning á stöðu okkar í sam-
tímanum og hvert við stefnum.
56