Ný saga - 01.01.1995, Page 79

Almenna bænarskráin,
tveggja alda afmæli
heldur hefur þeim verið fengið slíkt ofur-
vald einokunar, að enginn einokunar-
kaupmaður, ekkert verslunarfélag hefur
nokkru sinni sveiflað slíkum þrúgandi
járnveldissprota yfir landinu (bls. 8).
Síðar er vikið að búsetu kaupmanna utan
landsins:
Pað sem ennfremur gerir þessa verslun
svo stórskaðlega íslandi er það meginal-
riði, að flestir kaupmenn vorir búa í
Kaupmannahöfn. Þess vegna verður að
líta svo á, að þeir séu íslandi algerlega
óviðkomandi persónur. Eigi þeir ein-
hverja fjármuni eru þeir ekki í umferð
hér á landi, heldur sogast allt það, sem
þeir kunna á einhvern hátt að græða,
burt frá íslandi og kemur þangað aldrei
aftur. Allt það, sem þeir nota til fram-
færslu sér og fjölskyldum sínum og fer
kannski stundum langt fram úr allri hóf-
serni í hringiðu hinnar dýru Kaupmanna-
hafnar, verður landinu að engu. Þetta
miðar á engan hátt að velferð íslands,
heldur þvert á móti að hruni þess. Af
þessum ástæðum verður að líta svo á, að
verslunin sé algerlega óvirk, þar eð
landsmenn geta ekki talist eiga neitt skip
eða verslunarhús, að undanteknum eign-
um þeirra örfáu kaupmanna sem búa í
landinu. En allt liitt verður að teljast er-
lendar eignir og landinu óviðkomandi
(bls. 25).
Eftir að bœnarskrármenn telja sig hafa
leitt að því óyggjandi rök, að ástand versl-
unarinnar sé algerlega óþolandi fyrir ís-
land og allan viðgang þar, jafnt efnahags-
legan sem andlegan, segir:
Með ákafri óánægju og gremju finna
menn og sjá l'ram á óhugnanlegar afleið-
ingar þessa ástands, sem dregur þrótt úr
núlifandi kynslóðum í landinu og ógnar
bæði þeim og óbornum kynslóðum með
mesta eymdarlífi, ef ekki algerri tortím-
ingu. Því lengur sem óánægjan grefur um
sig í brjóstum þeirra er sæta kúgun og fé-
flettingu, því lengur sem almúginn hróp-
ar árangurslaust á stuðning yfirvalda í
Iandinu, og því oftar senr þau sjálf gefa
árangurslaust og með bundnar hendur
skýrslur um neyð landsmanna án þess að
hlustað sé á sanngjarnar kærur þeirra eða
hugsað um úrræði til að setja kaupmönn-
um vorum einhver takmörk, því meira
eykst gremja manna yfir núverandi versl-
unarfyrirkomulagi, sem misbýður frelsi
þeirra að ósekju. Ef Islendingar hefðu
ekki svo mikla reynslu af því hve mjög
yðar konunglcga hátign hefur ávallt ver-
ið boðin og búin til að létta hin hörðu
kjör þeirra, ef ekki væri unnt að vona að
þessar sönnu og auðmjúku skýrslur um
neyð vora, sem yðar konunglegu hátign
hefur annaðhvort verið ókunnugt um eða
hefur verið haldið leyndum fyrir rann-
sakandi augum yðar hátignar, myndu
liræra hið milda hjarta landsföðurins, ef
menn hefðu ekki bæði rökstuddar vonir
um og reiddu sig algerlega á skjóta hjálp
og björgun, ef þjóð vor gleymdi eitt and-
artak þeirri hollustu og hlýðni, sem henni
bæði ber og hún leitast lfka ávallt við að
sýna lögum og tilskipunum yðar hátignar,
hversu ógerlegt hlyti það að öðrum kosti
að vera fyrir yfirvöldin að draga úr eða
stemma stigu við örvæntingu þjóðar sem
er misboðið með slíkri verslun!; hversu
ómögulegt væri þá að halda þjóðinni,
sem er kúguð og misþyrmt af versluninni,
lengur sljórri gagnvart örvandi rödd
meðfæddra frelsisréttinda! (bls. 26-27).
Pá er sú ákvörðun að gefa bœnarskrána
og fylgiskjöl hennar út á prenti rökstudd á
þessa leið:
Til allrar óhamingju fyrir oss erum vér
svo hörmulega langt burtu frá hásæti
yðar konunglegu hátignar, en andstæð-
ingar sem hafa hagsmuna að gæta í þessu
máli á hinn bóginn svo nálægir. Þeir gætu
því ef til vill reynt með leynd að koma á
framfæri fölskum röksemdum gegn frelsi
og viðreisn Islands, án þess að vér hefð-
urn hugmynd um eða aðstöðu til skýringa
og andsvara. Vér vonum þess vegna að
yðar hátign fyrirgefi oss, að vér neyðumst
nú lil að grípa til varúðar- og varnarráð-
stafana sem eru í fullu samræmi við lög-
mál náttúrunnar og réttlætisins, semsé að
gefa út á prenti orðrétt afrit af þessari
bænarskrá ásamt álitsgerðum stiftamt-
manns [svo] og amtmanna. Á þennan
hátt eru þeir, sem hafa eitthvað raun-
verulegt við þessi skrif að athuga, hvattir
til að setja einnig röksemdir sínar fram
opinberlega, og síðan skulum vér athuga
þær nákvæmlega og svara þeim eftir því
sem ástæða þykir til. Þannig væntum vér
í allri auðmýkt að meðtaka allramildileg-
astan dóm og úrskurð yðar konunglegu
hátignar um örlög vor sjálfra og óborinna
kynslóða á grundvelli opinberlega fram-
lagðra röksemda, en ekki eigingjarns og
leynilegs rógburðar og annarrar bak-
tjaldastarfsemi sem miðar að hruni föð-
urlands vors (bls.31).13
Einbættismenn gangast fyrir
bænarskrá til konungs
Þannig fór um þessar mundir saman almenn
óánægja með fríhöndlunina, gremja í garð
fastakaupmanna og óvenjumikil óvild og tor-
tryggni íslenskra embættismanna gagnvart
þeim og ráðamönnum í Rentukammeri og
sölunefnd. Það var við þessar aðstæður sem
Stefán amtmaður Þórarinsson og Magnús
Stephensen, þá lögmaður norðanlands og
vestan og settur landfógeti, höfðu frumkvæði
að því, þegar fyrirmenn landsins hittust á Al-
þingi við Öxará sumarið 1795, að Islendingar
sneru sér beint til konungs með almennri
bænarskrá, undirskrifaðri af sýslumönnum og
próföstum í landinu. Á þeim forsendum að
fríhöndlunin hefði brugðist þeim vonum sem
við hana voru bundnar og snúist upp í hina
verstu einokun, skyldi farið fram á fullt versl-
77