Ný saga - 01.01.1995, Blaðsíða 82

Sigfús Haukur Andrésson
Mynd 3. Upphaf almennu bænarskrárinnar. Eintakið úr
suðuramti. Bænarskráin hefst með lofgerð um
þjóðveidið forna og er þetta tímabil þar kallað „hine
Republikens gyldne Tider. “ Sjá má á myndinni að undir
þetta er strikað og lóðrétt strík er meðfram sex fyrstu
línunum. Þannig hafa rauð strik og fleiri auðkenni verið
sett við þau atriði í bænarskránni og ýmsum helstu
fylgiskjölum hennar, sem fóru hvað mest fyrir brjóstið á
Friðriki krónprinsi og þeim embættismönnum hans er
um málið fjölluðu.
bættu úr skák þau margvíslegu stóryrði sem
viðhöfð eru í bænarskránni og álitsgerð Stef-
áns Þórarinssonar, hvað þá sífelldar skírskot-
anir til frelsis (þar á meðal prentfrelsisins),
náttúruréttar, borgaralegra réttinda, þjóðar-
og þegnréttinda eða að þjóðveldið forna er
kallað republik og íslendingar þjóð með orð-
inu nation. En öll höfðu ofangreind orð býsna
byltingarkennda merkingu á þessum tíma.
Við allt þetta hafa þeir embættismenn, sem
fjölluðu um bænarskrána og lögðu málið síð-
an fyrir krónprinsinn, gert rauð strik og önn-
ur auðkenni.21 Var tilgangurinn líklega sá að
beina athygli hans að þessu orðalagi sem þeir
vissu að vekti megna andúð hans. En embætt-
ismenn í Rentukemmeri og sölunefnd hlutu
að vera reiðir vegna þeirrar augljósu tor-
tryggni, sem kemur fram gagnvart þeim í
bænarskránni og álitsgerð Stefáns og í því til-
tæki að birta þessi skjöl á prenti.22
Bænarskránni hafnað ineð
harðorðum konungsúrskurði
Málflutningur bænarskrármanna bendir satt
að segja til furðumikils ókunnugleika um það,
hvað væri vænlegast til árangurs á hæstu stöð-
um í Kaupmannahöfn. Þeir hljóta t.d. að hafa
talið Friðrik krónprins vera miklu frjálslynd-
ari og víðsýnni mann en hann var í reynd. Og
kannski settu þeir lfka upphaflega traust sitt á
Bernstorff. Ekki er að orðlengja það að bæn-
arskránni var algerlega hafnað með ýtarleg-
um konungsúrskurði 29. september 1797. Að-
standendur hennar fengu alvarlegar áminn-
ingar með hótunum um embættismissi ef þeir
létu slíkt og þvílíkt henda sig öðru sinni. Til
frekari áréttingar var ekki aðeins fyrirskipað
að úrskurðurinn yrði lesinn upp á Alþingi og
birtur í Alþingisbók bæði á íslensku og dönsku
eins og algengt var, heldur skyldi hann líka
lesinn upp á öllum manntalsþingum og prent-
uðum eintökum af honum dreift til hrepp-
stjóranna í landinu.
í úrskurðinum var staðhæft að íslenska
verslunin væri frjáls, eða a.m.k. eins frjáls og
framast gæti samrýmst hagsmunum lands-
manna sjálfra og ríkisins í heild. Vísað var til
fyrrnefndra ákvæða fríhöndlunarlaganna, að
samkvæmt eðli frjálsrar verslunar væri ekki
80