Ný saga - 01.01.1997, Side 54

Viðtal við Arthur Marwick
Filiy turbultnt y»»r«
which h»v» r»-»h»p«<I
Með sameigin-
legum óvini
styrkist sam-
staða þjóðar-
innar sem með-
al annars gerir
stjórnvöid fúsari
til félagslegra
umbóta
stutta bók um konur í fyrri heimstyrjöldinni,
Women at War 1914-1918, sem ég er mjög
ánægður með því hún er byggð á frumheim-
ildum. í nýrri útgáfu af The Deluge er langur
inngangskafli þar sem ég dreg saman nýjustu
hugmyndir mínar, en þar fjalla ég einnig um
bókmenntir og listir. Mér finnst að athygli
manna hafi beinst um of að alþýðumenningu
en ekki nóg að elítumenningu. Fyrir utan
rannsóknir á menningarlífi er ég núna aðal-
lega að leika mér að hugmyndum og hugtök-
um til að bera saman samfélag í stríði og friði.
Með því tel ég að betur sé hægt að aðgreina
þær breytingar sem verða á samfélagi í stríði
frá þeirri þróun sem verður á friðartímum.
Hvernig lítur þú nú á orsakasamhengið
milli styrjaldanna og þjóðfélagsbreytinga?
Hvernig skilur þú á milli styrjalda og annarra
orsaka þjóðfélagsbreytinga?
í fyrsta lagi eru auðvitað aðrar langvarandi
orsakir fyrir breytingum. Ég tel að fyrst verði
að rannsaka formgerð samfélagsins en að því
búnu hugmyndafræðilegar aðstæður, hvaða
hugmyndir fólk gerði sér um lýðræði, al-
mannatryggingar o.s.frv. Breytingar eru ekki
mögulegar fyrr en fólk er hugmyndalega und-
irbúið undir þær. Loks þarf að líta á stofnana-
þætti samfélagsins, sem hamla oft gegn breyt-
ingum. Þessi þrenning getur ýmist örvað eða
hamlað breytingum.
Til formgerðarinnar teljast tæknilegir, lýð-
fræðilegir og efnahagslegir þættir. Stundum
eru það lýðfræðilegu þættirnir sem valda
breytingum, en þeir geta undir öðrum kring-
umstæðum hamlað breytingum. Áhrif þess-
ara þátta þarf að greina fyrst. Sjálft stríðið er
sambærilegt við miklar náttúruhamfarir, svo
sem jarðskjálfta. Pað þvingar fólk í nýjar að-
stæður og skapar ný tækifæri. Flugvellirnir
sem gerðir voru á fslandi í síðari heimsstyrj-
öld eru mjög gott dæmi. í fyrri heimsstyrjöld
voru menn úr afdölum skosku hálandanna
sendir á vígstöðvarnar í Frakklandi og þeir
heimsótlu París. Heimssýn þeirra breyttist.
Svipað á við um rússneska hermenn í síðari
heimsstyrjöld. Stríð er auðvitað líka eyðandi
afl og þegar dæmið er gert upp verður að
meta hvort má sín meir, niðurrifsáhrif eða já-
kvæð áhrif stríðsins.
í öðru lagi verður viljinn til að sigra í stríð-
inu prófraun á stofnanir samfélagsins og knýr
þær til breytinga. Ef samfélag er illa undirbú-
ið, eins og Rússland var á keisaratímanum,
hrynur það eins og spilaborg. Annars breytir
stríðið stofnunum, ekki endilega í jákvæða
átt, það getur kallað á ritskoðun, einræðistil-
burði og miðstýringu.
í þriðja lagi eykst félagsleg virkni réttlítilla
eða valdalítilla hópa vegna þess hve allsherj-
arstríð er víðtækt. Verkalýðsstéttin í fyrri
heimsstyrjöldinni var nauðsynleg fyrir stríðs-
reksturinn, ekki bara sem fallbyssufóður,
heldur ekki síður í verksmiðjum og kolanám-
um. Ef við metum þetta út frá hreinu mark-
aðssjónarmiði má segja að markaðsstaða
þessara hópa hafi styrkst og þeir nýttu sér
hana. Samhliða þessu fara valdhafar að líta
svo á að verkamenn séu farnir að gegna mik-
ilvægu hlutverki í stríðsvélinni og að af þeim
stafi ekki lengur ógn. Verkalýðurinn er með
öðrum orðum ákveðinn í að nýta aðstöðu
sína til að bæta kjör sín og stjórnvöld og at-
vinnurekendur eru tilbúnir til að umbuna
verkamönnum fyrir starf í þágu þjóðarinnar.
Svipaða sögu er að segja af konunum sem
höfðu ekki kosningarétt fyrir fyrri heims-
styrjöldina. Þær tóku þátt í stríðinu og fengu
umbun fyrir og voru í aðstöðu til að gera kröf-
ur eftir styrjöldina.
Fjórða atriðið tengist því fyrsta og lokar
hringnum. Sjónum er beint að sálfræðilegum
áhrifum styrjaldarinnar og tilfinningalegum
áföllum sem fólk varð fyrir. Jákvæðu við-
brögðin koma meðal annars fram í því að fólk
segir: Öll þessi eyðilegging og manndráp
hljóta að hafa einhvern tilgang, við verðum
að skapa betri heim eftir stríðið. Með sameig-
inlegum óvini styrkist samstaða þjóðarinnar
sem meðal annars gerir stjórnvöld fúsari til
félagslegra umbóta. Samstaða eykst einnig
innan ákveðinna hópa, svo sem meðal kvenna
og verkafólks.
Aðalatriðið er að bera saman samfélög
annars vegar í stríði og hins vegar í friði og
kanna hvernig stríð raskar aðstæðum fólks
þannig að breytingar verða á samfélaginu.
Skoðaðu nýjungar og breylingar á stríðstím-
um og þar finnurðu skýringar á breytingum
hvort sem þær eru til bölvunar cöa bóta.