Ný saga - 01.01.1997, Side 59

Ný saga - 01.01.1997, Side 59
Gunnar F. Guðmundsson Guði til þægðar eða höfðingjum í hag? Níu alcLirfrá lögtöku tíundar á Islandi issur biskup [ísleifsson] var ástsælli af öllum landsmönnum en hver mað- ur annarra, þeirra er vér vitum hér á landi hafa verið. Af ástsæld hans og tölum þeirra Sæmundar [fróða Sigfússonar], með umráði Markús lögsögumanns, var það í lög leitt, að allir menn töldu og virtu allt fé sitt og sóru, að rétt virt væri, hvort sem var í löndum eða í lausaaurum, og gerðu tíund af síðan. Það eru miklar jartegnir, hvað hlýðnir landsmenn voru þeim manni, er hann kom því fram, að fé allt var virt með svardögum, það er á íslandi var, og landið sjálft og tíundir af gervar og lög á lögð, að svo skal vera, meðan ísland er byggt.1 Þannig lýsti Ari fróði tildrögum þess að ís- lendingar fóru að telja fram eignir sínar til skatts. Ekki er vilað nákvæmlega hvenær þessi atburður gerðist. í einu handriti tíundar- laganna (AM 347 fol.) eru þau sögð lögtekin þegar liðin voru 1096 ár frá fæðingu Jesú Krists og síðan bætt við: „á sextánda ári bisk- upsdóms virðulegs herra Gissurar Skálaholts- biskups“, en það gefur ártalið 1098. Hér virð- ast komnar mótsagnir í einni og sömu setn- ingu. Annálum ber hins vegar flestum saman um að tíund hafi komist á 1097.2 í fræðiritum og yfirlitsverkum eru bæði ártölin 1096 og 1097 viðurkennd, en þó sýnist síðara ártalið hafa vinninginn.3 Ari fróði líkti því við jarteikn að Gissuri ís- leifssyni skyldi takast að fá landsmenn til að játast undir skattgreiðslur og bar við ástsæld biskupsins. Hann lét þess ekki getið sem þó átti að vera á vitorði flestra kennimanna á þeim tíma að tíund var guðslög, „því að það var ekki maður heldur drottinn sjálfur sem stofnaði til hennar“, eins og komist var síðar að orði í kirkjulögum.4 Fræðimenn hafa tekið söguskýringu Ara með fyrirvara og telja aðr- ar ástæður nærtækari, einkum efnahagslegar. Það mál verður rætt nánar, en fyrst er rétt að víkja að inntaki tíundarlaganna og fram- kvæmd þeirra. Framtal og lögskil Tfundarlögin ásamt nýmælum er að finna í Grágás, lögbók þjóðveldisaldar. Þau voru síð- ar tekin upp í kristinrétt hinn nýja, sem sam- þykktur var fyrir Skálholtsbiskupsdæmi 1275, og héldust lítið breytt fram yfir siðaskipti.5 í lögunum er að finna nákvæma lýsingu bæði á framtali eigna og tilhögun greiðslunnar. Allir hreppsbúar 16 ára og eldri, konur jafnt sem karlar, áttu að vinna eið að fé sínu á haust- samkomu sem haldin var á tímabilinu þegar þrjár vikur lifðu sumars og til fyrsta sunnu- dags í vetri. Eignin var miðuð við næstu far- daga á undan. Ef hún óx hvorki né þvarr um meira en 100 álnir („tíu tigum“), var eiðurinn unninn þriðja hvert ár. Fimm hreppsbúar voru til þess skipaðir að sjá eiða að mönnum á samkomunni. Griðmenn virðast þó hafa tí- undað eign sína með eiðstaf á öðrum tímum. Eiðurinn fór fram með þeim hætti að greið- andinn tók í hönd sér guðspjallabók eða kross og nefndi votta „í það vætti, að eg vinn lögeið að bók, og segi eg það Guði að eg á svo fé sem eg hefi nú talið eða minna“.6 Nokkrar eignir voru undanþegnar tíund. í fyrsta lagi var allt það fé sem áður hafði gefið verið til vegsemdar guði og dýrlingum hans eða „til guðsþakka“, hvort sem það fé hafði verið lagt lil kirkna, brúa eða sáluskipa (ferja). I öðru lagi þurftu prestar ekki að telja fram til skatts bækur, messuskrúða og aðra hluti sem notaðir voru við guðsþjónustu. En annað fé skyldu þeir líunda. Búsafleifar, það Mynd 1. Kirkjuklukka frá Hálsi í Fnjóskadal frá 12. öld með rómönsku lagi. 57
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.