Ný saga - 01.01.1997, Side 65

Ný saga - 01.01.1997, Side 65
Guði til þægðar eða höfðingjum í hag? skjóli voldugs höfðingja en ekki síðra að vita sig undir vernd dýrlinga sem við fótskör al- mættisins vöktu yfir eign sinni og hjúum daga og nætur.46 Loks skal nefnd sú kenning sem nýlega hefur komið fram að höfðingjar og stórbænd- ur hafi gefið kirkjum sínum heimaland allt í þeim tilgangi að stofna staði sem héldust síð- an óskertir og mynduðu kjarnann í héraðsríki þeirra.47 Niðurstaðan er sú að efnahagsleg rök eru ekki einhlít til að skýra hvers vegna íslenskir bændur fóru að tilmælum Gissurar biskups ís- leifssonar á alþingi 1097. Fjárfest í himnaríki Hér að framan hefur verið dregið í efa að ver- aldlegir hagsmunir höfðingja hafi ráðið ferð- inni við setningu tíundarlaganna. En hvaða fortölum beitti þá Gissur biskup til að fá landsmenn á sitt band? í Gulaþingslögum er vitnað í eftirfarandi orð Magnúsar Erlings- sonar konungs (1163/4-84): En vér höfum svo mælt við biskup vorn að hann skal oss þjónustu veita en vér skulum hana svo öðlast að vér skulum gera tíund alla og fulla bæði af ávexti öllum og viður- eldi, fiski og öllum réttum föngum.48 Ef til vill hafa slík sanngirnissjónarmið ver- ið ofarlega í huga manna á Þingvöllum 1097. En Gissur biskup gat boðið betur. í Eyr- byggja sögu (49. kafla) er frá því greint að kennimenn hafi gefið það fyrirheit „að maður skyldi jafnmörgum mönnum eiga heimilt rúm í himnaríki sem standa mætti í kirkju þeirri, er hann léti gera“.4') Þessi frásögn þykir ekki mjög trúverðug heimild, en þegar svipuð hugsun birlist í lagaboði frá hendi konungs er ástæða til að taka hana alvarlega. Árið 1267 gaf Magnús konungur lagabætir Hákonarson út réttarbót þar sem sagði meðal annars: Forn rök eru til þess og guðleg skipan og heilagra manna setningar votta bæði þeirra er í öndverðu heims voru og svo þeirra er eftir þá komu að hver kristinn maður á réttlega að gera tíund sína af öllum réttum afla þeim sem guð lér manninum þessa heims til þess að hann skal kaupa þar með hinn tíunda hlut í himinríki er maðurinn var í fyrstunni til skapaður og síðar í frá spærður með fjandans áeggjan og er sá sæll er það gerir með góðvilja en sá vesall er því neitar.50 Hér er sem ómi frá orðum heilags Sesars frá Arles (d. 543), biskups í Búrgundahéraði, sem sagði að eilíf sáluhjálp manna væri kom- in undir skilvísri greiðslu tíundar.51 Hafi Giss- ur biskup og kennimenn hans kveðið svo fast að orði var mikils að vænta af trúgjörnu fólki. Á 14. öld tók að brydda á því að landeigend- ur reyndu að koma tíundargreiðslunni yfir á leiguliða sína til að bæta sér upp það sem tap- aðist vegna lækkandi landskuldar.52 Var þá svo komið fyrir bændum að vildarjörðin í himnaríki freistaði þeirra ekki lengur? r , & 'f: Tilvísanir 1 íslendinga sögur I. Guðni Jónsson bjó til prentunar (Reykjavík, 1953), bls. 15 (íslendingabók). 2 Sbr. inngang Jóns Sigurðssonar í íslenzku fornbréfa- safni I (Kaupmannahöfn, 1857-1876), bls. 71-73, 120. 3 Sbr. Jón Jóhannesson, íslendinga saga 1 (Reykjavík, 1956), bls. 202. - Björn l’orsteinsson og Bergsteinn Jóns- son, íslandssaga til okkar daga (Reykjavík, 1991), bls. 65. - Magnús Stefánsson, „Tiend. Island", Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder 18 (Kaupmannahöfn, 1983), d. 287. 4 Corpus luris Canonici II. Ritstj. Aemilius Friedberg (Leipzig, 1881), d. 561, cap. xiv. Um guðlegan uppruna tí- undar, sjá 3. Mós. 27: 30-34 og 4. Mós. 18: 25-30, sbr. 5. Mós. 14: 28-29 og 26:12. 5 Jón Pjetursson, íslenzkur kirkjurjettur (Reykjavík, 1863), bls. 169. 6 Grágás. Lagasafn íslenska þjóðveldisins. Gunnar Karlsson, Kristján Sveinsson og Mörður Árnason sáu um útgáfuna (Reykjavík, 1992), bls. 37. - Norges gamle love V. Útg. Gustav Storm og Ebbc Hertzberg (Christiania, 1895), bls. 33 (kristinréttur Árna biskups). Mynd 8. Magnús konungur lagabætir. Högg- mynd í dómkirkjunni í Stavanger. 63
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.