Ný saga - 01.01.1997, Síða 65

Ný saga - 01.01.1997, Síða 65
Guði til þægðar eða höfðingjum í hag? skjóli voldugs höfðingja en ekki síðra að vita sig undir vernd dýrlinga sem við fótskör al- mættisins vöktu yfir eign sinni og hjúum daga og nætur.46 Loks skal nefnd sú kenning sem nýlega hefur komið fram að höfðingjar og stórbænd- ur hafi gefið kirkjum sínum heimaland allt í þeim tilgangi að stofna staði sem héldust síð- an óskertir og mynduðu kjarnann í héraðsríki þeirra.47 Niðurstaðan er sú að efnahagsleg rök eru ekki einhlít til að skýra hvers vegna íslenskir bændur fóru að tilmælum Gissurar biskups ís- leifssonar á alþingi 1097. Fjárfest í himnaríki Hér að framan hefur verið dregið í efa að ver- aldlegir hagsmunir höfðingja hafi ráðið ferð- inni við setningu tíundarlaganna. En hvaða fortölum beitti þá Gissur biskup til að fá landsmenn á sitt band? í Gulaþingslögum er vitnað í eftirfarandi orð Magnúsar Erlings- sonar konungs (1163/4-84): En vér höfum svo mælt við biskup vorn að hann skal oss þjónustu veita en vér skulum hana svo öðlast að vér skulum gera tíund alla og fulla bæði af ávexti öllum og viður- eldi, fiski og öllum réttum föngum.48 Ef til vill hafa slík sanngirnissjónarmið ver- ið ofarlega í huga manna á Þingvöllum 1097. En Gissur biskup gat boðið betur. í Eyr- byggja sögu (49. kafla) er frá því greint að kennimenn hafi gefið það fyrirheit „að maður skyldi jafnmörgum mönnum eiga heimilt rúm í himnaríki sem standa mætti í kirkju þeirri, er hann léti gera“.4') Þessi frásögn þykir ekki mjög trúverðug heimild, en þegar svipuð hugsun birlist í lagaboði frá hendi konungs er ástæða til að taka hana alvarlega. Árið 1267 gaf Magnús konungur lagabætir Hákonarson út réttarbót þar sem sagði meðal annars: Forn rök eru til þess og guðleg skipan og heilagra manna setningar votta bæði þeirra er í öndverðu heims voru og svo þeirra er eftir þá komu að hver kristinn maður á réttlega að gera tíund sína af öllum réttum afla þeim sem guð lér manninum þessa heims til þess að hann skal kaupa þar með hinn tíunda hlut í himinríki er maðurinn var í fyrstunni til skapaður og síðar í frá spærður með fjandans áeggjan og er sá sæll er það gerir með góðvilja en sá vesall er því neitar.50 Hér er sem ómi frá orðum heilags Sesars frá Arles (d. 543), biskups í Búrgundahéraði, sem sagði að eilíf sáluhjálp manna væri kom- in undir skilvísri greiðslu tíundar.51 Hafi Giss- ur biskup og kennimenn hans kveðið svo fast að orði var mikils að vænta af trúgjörnu fólki. Á 14. öld tók að brydda á því að landeigend- ur reyndu að koma tíundargreiðslunni yfir á leiguliða sína til að bæta sér upp það sem tap- aðist vegna lækkandi landskuldar.52 Var þá svo komið fyrir bændum að vildarjörðin í himnaríki freistaði þeirra ekki lengur? r , & 'f: Tilvísanir 1 íslendinga sögur I. Guðni Jónsson bjó til prentunar (Reykjavík, 1953), bls. 15 (íslendingabók). 2 Sbr. inngang Jóns Sigurðssonar í íslenzku fornbréfa- safni I (Kaupmannahöfn, 1857-1876), bls. 71-73, 120. 3 Sbr. Jón Jóhannesson, íslendinga saga 1 (Reykjavík, 1956), bls. 202. - Björn l’orsteinsson og Bergsteinn Jóns- son, íslandssaga til okkar daga (Reykjavík, 1991), bls. 65. - Magnús Stefánsson, „Tiend. Island", Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder 18 (Kaupmannahöfn, 1983), d. 287. 4 Corpus luris Canonici II. Ritstj. Aemilius Friedberg (Leipzig, 1881), d. 561, cap. xiv. Um guðlegan uppruna tí- undar, sjá 3. Mós. 27: 30-34 og 4. Mós. 18: 25-30, sbr. 5. Mós. 14: 28-29 og 26:12. 5 Jón Pjetursson, íslenzkur kirkjurjettur (Reykjavík, 1863), bls. 169. 6 Grágás. Lagasafn íslenska þjóðveldisins. Gunnar Karlsson, Kristján Sveinsson og Mörður Árnason sáu um útgáfuna (Reykjavík, 1992), bls. 37. - Norges gamle love V. Útg. Gustav Storm og Ebbc Hertzberg (Christiania, 1895), bls. 33 (kristinréttur Árna biskups). Mynd 8. Magnús konungur lagabætir. Högg- mynd í dómkirkjunni í Stavanger. 63
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Ný saga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.