Ný saga - 01.01.1997, Page 65

Ný saga - 01.01.1997, Page 65
Guði til þægðar eða höfðingjum í hag? skjóli voldugs höfðingja en ekki síðra að vita sig undir vernd dýrlinga sem við fótskör al- mættisins vöktu yfir eign sinni og hjúum daga og nætur.46 Loks skal nefnd sú kenning sem nýlega hefur komið fram að höfðingjar og stórbænd- ur hafi gefið kirkjum sínum heimaland allt í þeim tilgangi að stofna staði sem héldust síð- an óskertir og mynduðu kjarnann í héraðsríki þeirra.47 Niðurstaðan er sú að efnahagsleg rök eru ekki einhlít til að skýra hvers vegna íslenskir bændur fóru að tilmælum Gissurar biskups ís- leifssonar á alþingi 1097. Fjárfest í himnaríki Hér að framan hefur verið dregið í efa að ver- aldlegir hagsmunir höfðingja hafi ráðið ferð- inni við setningu tíundarlaganna. En hvaða fortölum beitti þá Gissur biskup til að fá landsmenn á sitt band? í Gulaþingslögum er vitnað í eftirfarandi orð Magnúsar Erlings- sonar konungs (1163/4-84): En vér höfum svo mælt við biskup vorn að hann skal oss þjónustu veita en vér skulum hana svo öðlast að vér skulum gera tíund alla og fulla bæði af ávexti öllum og viður- eldi, fiski og öllum réttum föngum.48 Ef til vill hafa slík sanngirnissjónarmið ver- ið ofarlega í huga manna á Þingvöllum 1097. En Gissur biskup gat boðið betur. í Eyr- byggja sögu (49. kafla) er frá því greint að kennimenn hafi gefið það fyrirheit „að maður skyldi jafnmörgum mönnum eiga heimilt rúm í himnaríki sem standa mætti í kirkju þeirri, er hann léti gera“.4') Þessi frásögn þykir ekki mjög trúverðug heimild, en þegar svipuð hugsun birlist í lagaboði frá hendi konungs er ástæða til að taka hana alvarlega. Árið 1267 gaf Magnús konungur lagabætir Hákonarson út réttarbót þar sem sagði meðal annars: Forn rök eru til þess og guðleg skipan og heilagra manna setningar votta bæði þeirra er í öndverðu heims voru og svo þeirra er eftir þá komu að hver kristinn maður á réttlega að gera tíund sína af öllum réttum afla þeim sem guð lér manninum þessa heims til þess að hann skal kaupa þar með hinn tíunda hlut í himinríki er maðurinn var í fyrstunni til skapaður og síðar í frá spærður með fjandans áeggjan og er sá sæll er það gerir með góðvilja en sá vesall er því neitar.50 Hér er sem ómi frá orðum heilags Sesars frá Arles (d. 543), biskups í Búrgundahéraði, sem sagði að eilíf sáluhjálp manna væri kom- in undir skilvísri greiðslu tíundar.51 Hafi Giss- ur biskup og kennimenn hans kveðið svo fast að orði var mikils að vænta af trúgjörnu fólki. Á 14. öld tók að brydda á því að landeigend- ur reyndu að koma tíundargreiðslunni yfir á leiguliða sína til að bæta sér upp það sem tap- aðist vegna lækkandi landskuldar.52 Var þá svo komið fyrir bændum að vildarjörðin í himnaríki freistaði þeirra ekki lengur? r , & 'f: Tilvísanir 1 íslendinga sögur I. Guðni Jónsson bjó til prentunar (Reykjavík, 1953), bls. 15 (íslendingabók). 2 Sbr. inngang Jóns Sigurðssonar í íslenzku fornbréfa- safni I (Kaupmannahöfn, 1857-1876), bls. 71-73, 120. 3 Sbr. Jón Jóhannesson, íslendinga saga 1 (Reykjavík, 1956), bls. 202. - Björn l’orsteinsson og Bergsteinn Jóns- son, íslandssaga til okkar daga (Reykjavík, 1991), bls. 65. - Magnús Stefánsson, „Tiend. Island", Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder 18 (Kaupmannahöfn, 1983), d. 287. 4 Corpus luris Canonici II. Ritstj. Aemilius Friedberg (Leipzig, 1881), d. 561, cap. xiv. Um guðlegan uppruna tí- undar, sjá 3. Mós. 27: 30-34 og 4. Mós. 18: 25-30, sbr. 5. Mós. 14: 28-29 og 26:12. 5 Jón Pjetursson, íslenzkur kirkjurjettur (Reykjavík, 1863), bls. 169. 6 Grágás. Lagasafn íslenska þjóðveldisins. Gunnar Karlsson, Kristján Sveinsson og Mörður Árnason sáu um útgáfuna (Reykjavík, 1992), bls. 37. - Norges gamle love V. Útg. Gustav Storm og Ebbc Hertzberg (Christiania, 1895), bls. 33 (kristinréttur Árna biskups). Mynd 8. Magnús konungur lagabætir. Högg- mynd í dómkirkjunni í Stavanger. 63
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Ný saga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.