Ný saga - 01.01.1997, Side 67

Ný saga - 01.01.1997, Side 67
Sigríður Matthíasdóttir Endurreisn lýðræðisins Þjóðernisgoðsagnir íslendinga og Tékka aALÞINGISHÁTÍÐINNI Á ÞINGVÖLLUM árið 1930 var mættur fjöldi erlendra . sendimanna til að samgleðjast ís- pjóðinni þar sem hún hélt upp á 1000 ára afmæli Alþingis. Meðal þeirra var fulltrúi hins nýstofnaða lýðveldis Tékkóslóvakíu en sá hét Jean Malypetr. Um leið og Malypetr bar fram árnaðaróskir frá tékknesku þjóðinni hafði hann orð á því í ræðu sinni hve þjóðirn- ar tvær, íslendingar og Tékkar, ættu sér líka sögu þrátt fyrir að þær væru, eins og hann sagði, „aðskildar. . . af hafi og löndum'1.1 Ég ætla ekki að gera tilraun til að dæma um raun- veruleg líkindi með sögu þessara tveggja þjóða. Hins vegar álít ég að Malypetr hafi hitt naglann á höfuðið ef þjóðernisleg sjálfsmynd og þjóðernisgoðsagnir þjóðanna tveggja eru bornar saman. Hér vil ég geta þess að þjóð- ernisleg sjálfsmynd er þýðing mín á enska hugtakinu national identity eða national iden- titet á Norðurlandamálum. Þótt ég viti ekki til að þjóðernishugmyndir Islendinga og Tékka hafi áður verið bornar saman þá hafa þessi líkindi áður verið reifuð. Benda má á ummæli Inga Sigurðssonar en hann hefur sagt að það liggi beint við að bera saman þjóðernissinn- aða sagnaritun íslendinga við sagnaritun ann- arra smáþjóða í Evrópu sem öðluðust sjálf- stæði 1918 eins og Tékkar gerðu. Ingi nefnir Pólverja og Tékka sem dæmi um þjóðir með líkar þjóðernishugmyndir og íslendingar. Það væri of langt mál hér að fara nákvæmlega í ástæður þessara líkinda en mikilvægt er þó að þessar þjóðir mótuðu hugmyndir sínar um sjálfar sig í sjálfstæðisbaráttu gegn gömlu herraveldi,2 íslendingar gegn Dönum og Tékkar gegn þýskri yfirstétt innan Austur- ríska keisaradæmisins. Sömuleiðis var hér um að ræða þjóðir sem báðar voru þjóðfélagslega vanþróaðar samanborið við þau ríki þar sem hugmyndir nútímans um þjóðríki og lýðræði urðu til.3 Meðan fslendingar og Tékkar háðu sjálf- stæðisbaráttu gegn hinum gömlu herraveld- um á 19. öld blómstruðu bókmennta- og mál- fræðirannsóknir í þjóðernisrómantískum anda um alla Evrópu en þjóðernishugmyndir bæði Tékka og íslendinga eiga rætur sínar í slíkum rannsóknum. Breski félagsfræðingur- inn Anthony Smith hefur skilgreint markmið- ið með þessum rannsóknum þannig að þær hafi átt að leggja grunninn að sjálfsmynd þeirra þjóðríkja sem voru í mótun um alla Evrópu. Smith segir að með rannsóknum þessum hafi verið skapaðar þjóðernisgoð- sagnir en það hugtak skilgreinir hann þannig að í þeim sé fortíðin endurrituð og endur- sköpuð, ekki með fræðilegt markmið í huga heldur það pólitíska markmið að hún verði fyrirmynd framtíðarinnar. Þannig rituðu menntamenn nítjándu aldar og jafnvel þeirr- ar tuttugustu mikil fræðirit þar sem raun- verulegar heimildir um sögu þjóðanna voru lagaðar að pólitísku markmiði samtímans, því að stofna nútíma þjóðríki og leggja grunninn að þjóðernisvitund þjóðanna.4 íslendingar eiga nokkur skýr dæmi um þjóðernispólitísk fræðirit af þessu tagi. Má þar nefna alþýðufyrirlestra sagnfræðingsins Jóns Aðils sem út komu í byrjun aldarinnar, íslenzkt þjóðerni og Gullöld íslendinga en þeim var ætlað að skapa íslendingum þjóð- ernislega sjálfsmynd við hæfi og hvetja þá til dáða í sjálfstæðisbaráttunni. Kennslubækur Jónasar Jónssonar frá Hriflu í íslandssögu þjónuðu einnig sama tilgangi.5 Einn þeirra sem mest skrifaði um sögu tékknesku þjóðarinnar í því skyni að gefa henni þjóðernislega sjálfsmynd og sýna fram á rétt hennar til sjálfstæðis var tékkneski ÍSLENZKT ÞJOÐERNI ALÞtÐUrrRIRLESTRAR ION l AÐILS REYKJAVIK Mynd 1. Titilsíða annarrar útgáfu bókarinnar Islenzkt þjóðerni eftir Jón Aðils frá 1922. Mynd 2. Jón Aðils. 65
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.