Ný saga - 01.01.1997, Síða 67

Ný saga - 01.01.1997, Síða 67
Sigríður Matthíasdóttir Endurreisn lýðræðisins Þjóðernisgoðsagnir íslendinga og Tékka aALÞINGISHÁTÍÐINNI Á ÞINGVÖLLUM árið 1930 var mættur fjöldi erlendra . sendimanna til að samgleðjast ís- pjóðinni þar sem hún hélt upp á 1000 ára afmæli Alþingis. Meðal þeirra var fulltrúi hins nýstofnaða lýðveldis Tékkóslóvakíu en sá hét Jean Malypetr. Um leið og Malypetr bar fram árnaðaróskir frá tékknesku þjóðinni hafði hann orð á því í ræðu sinni hve þjóðirn- ar tvær, íslendingar og Tékkar, ættu sér líka sögu þrátt fyrir að þær væru, eins og hann sagði, „aðskildar. . . af hafi og löndum'1.1 Ég ætla ekki að gera tilraun til að dæma um raun- veruleg líkindi með sögu þessara tveggja þjóða. Hins vegar álít ég að Malypetr hafi hitt naglann á höfuðið ef þjóðernisleg sjálfsmynd og þjóðernisgoðsagnir þjóðanna tveggja eru bornar saman. Hér vil ég geta þess að þjóð- ernisleg sjálfsmynd er þýðing mín á enska hugtakinu national identity eða national iden- titet á Norðurlandamálum. Þótt ég viti ekki til að þjóðernishugmyndir Islendinga og Tékka hafi áður verið bornar saman þá hafa þessi líkindi áður verið reifuð. Benda má á ummæli Inga Sigurðssonar en hann hefur sagt að það liggi beint við að bera saman þjóðernissinn- aða sagnaritun íslendinga við sagnaritun ann- arra smáþjóða í Evrópu sem öðluðust sjálf- stæði 1918 eins og Tékkar gerðu. Ingi nefnir Pólverja og Tékka sem dæmi um þjóðir með líkar þjóðernishugmyndir og íslendingar. Það væri of langt mál hér að fara nákvæmlega í ástæður þessara líkinda en mikilvægt er þó að þessar þjóðir mótuðu hugmyndir sínar um sjálfar sig í sjálfstæðisbaráttu gegn gömlu herraveldi,2 íslendingar gegn Dönum og Tékkar gegn þýskri yfirstétt innan Austur- ríska keisaradæmisins. Sömuleiðis var hér um að ræða þjóðir sem báðar voru þjóðfélagslega vanþróaðar samanborið við þau ríki þar sem hugmyndir nútímans um þjóðríki og lýðræði urðu til.3 Meðan fslendingar og Tékkar háðu sjálf- stæðisbaráttu gegn hinum gömlu herraveld- um á 19. öld blómstruðu bókmennta- og mál- fræðirannsóknir í þjóðernisrómantískum anda um alla Evrópu en þjóðernishugmyndir bæði Tékka og íslendinga eiga rætur sínar í slíkum rannsóknum. Breski félagsfræðingur- inn Anthony Smith hefur skilgreint markmið- ið með þessum rannsóknum þannig að þær hafi átt að leggja grunninn að sjálfsmynd þeirra þjóðríkja sem voru í mótun um alla Evrópu. Smith segir að með rannsóknum þessum hafi verið skapaðar þjóðernisgoð- sagnir en það hugtak skilgreinir hann þannig að í þeim sé fortíðin endurrituð og endur- sköpuð, ekki með fræðilegt markmið í huga heldur það pólitíska markmið að hún verði fyrirmynd framtíðarinnar. Þannig rituðu menntamenn nítjándu aldar og jafnvel þeirr- ar tuttugustu mikil fræðirit þar sem raun- verulegar heimildir um sögu þjóðanna voru lagaðar að pólitísku markmiði samtímans, því að stofna nútíma þjóðríki og leggja grunninn að þjóðernisvitund þjóðanna.4 íslendingar eiga nokkur skýr dæmi um þjóðernispólitísk fræðirit af þessu tagi. Má þar nefna alþýðufyrirlestra sagnfræðingsins Jóns Aðils sem út komu í byrjun aldarinnar, íslenzkt þjóðerni og Gullöld íslendinga en þeim var ætlað að skapa íslendingum þjóð- ernislega sjálfsmynd við hæfi og hvetja þá til dáða í sjálfstæðisbaráttunni. Kennslubækur Jónasar Jónssonar frá Hriflu í íslandssögu þjónuðu einnig sama tilgangi.5 Einn þeirra sem mest skrifaði um sögu tékknesku þjóðarinnar í því skyni að gefa henni þjóðernislega sjálfsmynd og sýna fram á rétt hennar til sjálfstæðis var tékkneski ÍSLENZKT ÞJOÐERNI ALÞtÐUrrRIRLESTRAR ION l AÐILS REYKJAVIK Mynd 1. Titilsíða annarrar útgáfu bókarinnar Islenzkt þjóðerni eftir Jón Aðils frá 1922. Mynd 2. Jón Aðils. 65
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Ný saga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.