Ný saga - 01.01.1997, Síða 89

Már Jónsson
Síðustu misseri
S
Ama Magnússonar
Við tökum nú til
að gjörast gamlir menn.
ÁM 63 ára'
ftir að Árni Magnússon náði hand-
ritum sínum og skjölum með ærinni
fyrirhöfn úr klóm tollþjónustunnar í
Kaupmannahöfn haustið 1720 sat hann löng-
um stundum í rúmgóðum prófessorsbústað
sínum í Stóra Kanúkastræti við að koma fyrir
feng sínum frá undangengnum áratugum.
Hann átti vel yfir tvö þúsund handrit og
handritsbrot, en forn skjöl og skjalauppskrift-
ir voru á annan tug þúsunda. Árni vissi sem
var að hann yrði ekki eilífur og vildi búa svo í
haginn að safn hans yrði aðgengilegt í þágu ís-
lenskra fræða og þjóðarinnar allrar.2 Frágang-
ur varð að vera góður og allt á sínum stað, en
skráningu lét hann bíða.
Stúss
Flokkun handritanna átti hug Árna allan eft-
ir að hann fékk þau heim. Hann byrjaði á því
að athuga hvort allt hefði borist og í apríl
1723 reif hann í sundur skrá yfir handrit sem
hann skildi eftir á íslandi haustið 1712. Skrá-
in var að mati hans ófullkomin og hefur varla
verið meira en fáein orð um hvert handrit, en
nógu ítarleg var hún til þess að hann saknaði
góðra gripa.3 Eiginlegri skráningu með ná-
kvæmri lýsingu skinnhandrita sinna hafði
hann byrjað á í Skálholti árin 1707-1709, en
tók til við hana að nýju árið 1727. Uppröðun
var ábótavant miðað við ströngustu flokkun í
okkar skilningi, en ákveðinni hugmynd engu
að síður fylgt nokkuð vandlega. Hafist var
handa á guðfræðilegum verkum að hætti sam-
tímans, því fyrst komu Stjórn, Rómverja sögur
og Gyðinga saga, heilagra manna sögur og
ýmis guðfræðirit. Pá fylgdu konungasögur
með fróðleiksrit og biskupasögur í bland,
Sturlunga saga og íslendingasögur með lygi-
sögur og biskupasögur inn á milli. Síðan komu
Eddur og annálar, lygisögur, fróðleiksrit og
tímatalsbækur, Karlamagnús saga, Piðreks
saga, Alexanders saga og Bretasögur, en lest-
ina rak Konungs skuggsjá *
Röð bókmenntagreina er ekki sú sama og
þegar Jón Ólafsson frá Grunnavík skráði
handritasafnið að Árna látnum, hvort sem
það var vegna þess að Árni breytti skipulag-
inu þegar hann raðaði í hillur og kistur eftir
brunann mikla haustið 1728 eða að björgun-
araðgerðir hafi komið róti á röðina. Hið fyrra
er sennilcgra og samkvæmt því er Árni höf-
undur að því kerfi sem handritum hans er
raðað el'tir enn þann dag í dag - reyndar á
tveimur stöðum í heiminum. Um leið skipti
hann handritunum eftir stærð, þannig að
handrit í arkarbroti (fol.) stóðu sér, handrit í
kvartó (4to) sér, sem og handrit í octavo (8vo)
og duodecimo (12mo). Fyrstar í arkarbroti
eru til að mynda konungasögur, þá íslend-
ingabók og Landnáma, íslendingasögur, lygi-
sögur og biskupasögur, Stjórn og heilagra
manna sögur, Snorra Edda, Konungs skugg-
sjá og annálar, tímatalsrit og máldagar, en að
lokum miðaldalög.5
Skinnhandrit voru stofninn í safninu og
þau lét Árni óáreitt nema hann þættist vita að
handrit væri sett saman úr tveimur handrit-
um, svo sem Örvarodds saga (AM 344 a 4to)
og Alexanders saga (AM 519 a 4to). Slík
handrit tók hann í sundur. Handrit sem hann
fékk í bútum sameinaði hann ekki ef hlutarn-
ir hentuðu l'lokkun hans, svo sem Hauksbók
sannar (AM 371, 544 og 675 4to), en raðaði
87