Birtingur - 01.01.1966, Side 92

4
þráða“ er sundruð þjóð, sem getur ekki einu
sinni komið sér saman um, hvort hún eigi að
varðveita þjóðerni sitt og sjálfstæði eða ekki.
Ljósi er varpað „á báða bóga“, helbláu ljósi
frá skermi erlends soldátasjónvarps. í
skemmstu máli: kaldur veruleiki hinnar
djörfu draumsýnar er það braskarasamfélag
hernáms og fjárglæfra, sem róttækir höfundar
dagsins í dag eru að húðfletta. Svo grátbrosleg
reynsla af grárri öfugþróun gerir skáld var-
færin og spör á spár. Engan þarf að undra, þó
að þau séu ekki ginnkeypt fyrir flokksátrún-
aði og hlusti af takmörkuðum áhuga á páfa-
bréf í gömlum dúr (ég hef m. a. í huga tveggja
klukkustunda come-back-þululestur Kristins
E. Andréssonar í Lindarbæ nýlega).
Að hinu leytinu þarf ekki að jafngilda boðun
um afturhvarf, þótt minnt sé á mannlíf liðins
tíma samtíðinni til eggjunar. Margir hallast
nú að því, að íslendingasögur spegli viðburði
úr samtíð höfundanna og sumar þeirra í aug-
Ijósu ádeiluskyni. Þær eru sviðsettar á þjóð-
veldisöld, en lesendur sagnanna hafa allt fram
á þennan dag mælt reisn samtíðar sinnar
við dáðir feðranna og drengskap. ÖIl munum
við, hvernig Jónas brýnir samtíð sína við
feðranna frægð. Slík aðferð væri fullgild enn
í dag og mjög eðlileg: í huga þeirra, sem nú
eru í broddi lífsins, vakir minning um for-
dæmi, er lýsir sem leiftur um nótt — ekki
langt fram á horfinni öld, heldur í nálægri
fortíð. Lítum til dæmis í bækur Eyjólfs á
Hvoli eða Þorsteins í Laufási. Þar kynnumst
við lífi sem var ógurlega erfitt, hart, fátækt,
en ærlegt, heilbrigt og auðugt á sína vísu —
mannlífi sem gefur ungviði hollar minningar
að ylja sér við með stolti á elliárum (eins og
fjöldi íslenzkra ævisagna sannar). Opnum svo
bókina í heiðinni eftir Björn Bjarman. Hún
geymir ekki skáldskap fremur en bækur
þeirra Eyjólfs og Þorsteins, en lipurlega ritaða
veruleikalýsingu sem vert er að kynnast, þótt
ekki sé sá heimur aðlaðandi. íslendingana á
Vellinum skortir ekki fé, þeir þurfa ekki að
slíta sér út um aldur fram, en líf þeirra er
ærulaust, sjúkt og algjörlega tómt. Sama máli
gegnir um það braskaralíf utanvallar sem
dregur að sér sívaxandi hluta þjóðarinnar. Af
vettvangi þess verða engar sögur sagðar á borð
við Afa og ömmu, Pabba og mömmu eða For-
mannsævi í Eyjum. Með þessar andstæður í
huga finnst mér ekkert undrunarefni, þótt
höfundar sem þeyta lúður dómsins yfir hausa-
mótum peningaþrælanna hylli jafnframt hið
harða, ærlega og einfalda líf íslenzka sjó-
mannsins, bóndans, menntamannsins, eins og
því hefur verið og er enn lifað í íslenzkum
byggðum. Að húðstrýkja ómennskuna, heiðra
manngildið — það skiptir mestu. Hitt er svo
annað mál, hvort umræddum höfundum hef-
90
BIRTINGUR