Freyr - 01.10.2004, Blaðsíða 36

til að mæta þeirri þörf sem upp
var komin; til þess voru afköstin
of lítil. Nokkrar tilraunir höfðu
að sönnu verið gerðar með vél-
dregna kílplóga, sem sumar
þóttu lofa góðu. Þá má hreint
ekki gleyma því að árið 1919
var keypt skurðgrafa til þess að
grafa aðalskurð Skeiðaáveitunn-
ar. Hún vann síðar að Flóaáveit-
unni, en áveitur þessar eru lík-
lega áhrifamestu einstöku rækt-
unaraðgerðir Islandssögunnar.
Sumarið 1942 kom hins vegar til
mýranna vél sem átti eftir að
breyta viðhorfum bænda til
framræslu og raunar ásýnd sveit-
anna svo um munaði:
Frá Nýja íslandi bárust fregnir
af góðri reynslu af skurðgröfum
með dragskóflu. Menn fýsti að
reyna þessa tækni í mýrum gamla
landsins, en stríðsátök og gjald-
eyrisskortur töfðu gerðir. En úr
rættist með gjaldeyrinn og þann 1.
júlí árið 1942 hóf fyrsta skurð-
grafan störf. Tilraunin var gerð í
Garðaflóa við Akranes og vann
grafan á vegum Verkfæranefndar,
rikisskipaðrar nefndar, sbr. lög nr.
64/1940, er hafði það hlutverk „að
reyna ný verkfæri og breytingar á
eldri verkfærum”... Nefndin hafði
hlutast til um ýmsar prófanir á
verkfærum og tilraunir með þau.
Nefndarmenn, sem um þetta leyti
voru þeir Ami G. Eylands, for-
maður, Pálmi Einarsson og Run-
ólfur Sveinsson. Verkfæranefnd
átti stóran hlut í landnámi skurð-
gröfunnar og á hennar vegum
störfuðu skurðgröfúmar næstu ár-
in. Önnur grafa kom sama árið og
hóf störf i Eyjafírði.
Ekki höfðu skurðgröfurnar
tvær lengi malað og ræst fram
mýrar á Vesturlandi og við Eyja-
íjörð er verkbeiðnum tók að
rigna yfír Verkfæranefnd: Fram-
ræsluþörfm reyndist vera gríðar-
lega mikil og bændur bundu
miklar vonir við hina stórvirku
framræsluvél.
Hinir nýju skurðir vom sem
jarðföll samanborið við gömlu
handgröfnu skurðina og upp úr
þeim komu fím jarðvegsgraftar
sem koma varð fyrir í haugaröst-
um á bökkum skurðanna. Finna
þurfti ráð til þess að vinna á
skurðruðningunum, sem svo vom
þá kallaðir: ...„vonlaust verk má
það heita að ætla að gera það með
handafli, og seinlegt jafnvel með
hestafli.” Ymsum virðist hafa
sollið móður að fínna lausn á
verkefninu.
Þar sem hér voru að gerast stór
tíðindi verður ekki vikist undan
því að auka nákvæmni frásagn-
arinnar. Verkfæranefnd hélt ann-
an fund sinn 12. nóvember 1942
og um hann segir m.a. í fundar-
gerð:
„I sambandi viö útvegun á skurð-
gröfunum hefur Grœnmetisverzlun
ríkisins ennfremur pantað dráttarvjel
á skriðbeltum ... meðþað jyrir augum
[að] nota hana til að dreifa ruðningi
úr skurðum og jafna land þar sem
skurðgröfur eru notaðar við fram-
rœslu. ”
Þama er verið að lýsa gerðum
hlut því dag einn um göngur
haustið 1942, nánar tiltekið 26.
september, hafði Ami G. Eylands,
formaður Verkfæranefndar, en þá
einnig starfsmaður Grænmetis-
verzlunar ríkisins, sent skeyti
vestur um haf þar sem hann pant-
aði eina beltavél með ýtutönn,
rafstarti, ekilshúsi ofl. I búnaðar-
blaðinu Frey var svo um mitt
sumar 1943 greint frá því að Verk-
færanefnd hafi fest kaup á dráttar-
vél, 46 hestafla ...
„útbúin með ýtu, svipað og veghef-
ili, er vélin til þess œtluð að nota hana
til þess að dreifa ruðningum frá
skurðum, sem grafnir eru með skurð-
gröfu. Einnig verður gerð tilraun með
að jafna ruðninga með vélinni, svo
hœgt sé að malbera þá sem rœktunar-
vegi, ”...
Og ennfremur:
„Bóndi einn á Suðurlandsundir-
lendinu kaupir sams konar vél með
sama útbúningi og œtlar að gera til-
raun með að hefla þúfurnar af áveitu-
engjunum í Flóanum, þar sem gisþýft
er. Auk þess notar hann vélina að
sjálfsögóu við venjulega jarð-
vinnslu. ”
Þá sem nú íylgdust menn eftir
getu með erlendum nýmælum, er
verða mættu til framfara. Hinn
ónefndi bóndi Freys á Suðurlands-
undirlendinu var að öllum líkindum
Sigfús Þ. Öfjörð jarðræktarmaður í
Votmúla-Norðurkoti í Flóa, býli
sem hann síðar nefndi Lækjamót.
Hann hafði um árabil unnið á rækt-
unarvélum þar í byggðum.
Annáll Freys
Gufu- og mótorplógar
Plæging með gufuafli hefir verið reynd og tíðkuð meir
og minna í heiminum í full 30 ár. En nú eru mótorplógar
og rafurmagnsplógar komnir til sögunnar og ryðja sér óð-
um til rúms.
í prússneska ríkinu eru nú notaðir um 1200 gufuplóg-
ar. Plóg-gufuvél, 11 hestafla, vegur 3500 kg eða 320 kg
á hvert hestafl.
Plóg-mótorar eru ekki svipað því eins þungir, og þar af
136 - Freyr 7-8/2004
leiðandi þægilegri og notabetri í öllum meðförum. - Þeir
léttustu vega um 100 kg. á hvert hestafl til jafnaðar.
Sennilega mun það eiga nokkuð langt í land, að hing-
að flytjist mótorplógar, og að hér veðri plægt með þeim
tilfæringum. Jarðræktin hér á landi er enn í svo litlum stíl,
að eigi mundi svara kostnaði að nota þessar stórgerðu
verkvélar. - En hver veit nema sá tími komi fyr en marg-
ur hyggur, að hér verði farið að plægja með mótorplóg-
um. Ekki gott að segja fyrir um það hvað framtíðin ber í
skauti sínu. S.S.
Freyr 1914, bls. 15-16.