Freyr - 01.10.2004, Blaðsíða 51

stundum kölluðu breyttir hættir
svo sem vélar, verklag og bústærð
fremur á nýja byggingu en að hin
eldri væri með öllu gengin úr sér.
Garður er granna sættir
Á þjóðveldisöld er talið að garð-
ar um tún, akra og jafnvel haga
hafi verið algengir. Til þess benda
bæði sýnilegar minjar en líka
ákvæði laga þess tíma. „Ef maður
er beiddur garðlags, þá skulu þeir
löggarð gera” ... segir t.d. í landa-
brigðisþætti Grágásar. Á ýmsu
gekk um vörslu lands upp eftir öld-
unum en við aldamótin 1900 er tal-
ið að túngirðingar (garðar) hafi
verið um 1500 km að lengd. Að
meðaltali gæti það hafa verið 250-
300 m á bæ.
Ræktun tuttugustu aldarinnar
hefði komið lyrir lítið ef ekki hefði
tekist að veija tún og engjar fyrir
ágangi búfjár. Vaxandi munur á
hagsmunum bænda og annarra
landeigenda í kjölfar breyttra bú-
skapar- og samfélagshátta er leið á
20. öldina hefiir líka kallað á tækni-
búnað til vörslu lands. Því má mak-
lega segja hér örlitla girðingasögu.
Öldin byrjaði líflega í þessum
efnum: Árið 1903 setti Alþingi
hin svonefndu „gaddavírslög” en
þau fólu m.a. í sér fyrirheit um lán
úr ríkissjóði til þess að bændur, er
þess óskuðu, gætu algirt tún sín.
Lögin voru tímabundin; gengu úr
gildi við árslok 1907 en dugðu þó
til þess að hrinda af stað umtals-
verðum framkvæmdum. Á þess-
um árum vírgirtu menn tún svo
nam að girðingalengd nær 170 km
á ári. Áfram en í minnkandi mæli
girtu bændur einnig með torfi og
grjóti, t.d. hálfgirðingar og settu
einn tvo gaddavírstrengi ofan á
lágan torf-eða grjótgarð. Þámun-
aði um vörsluskurðina sem víða
voru hluti af engjaræktinni. Það
var þó ekki fyrr en á styrjaldarár-
unum síðari sem þorri íslenskra
túna var algirtur.
Meginhluta tuttugustu aldarinn-
ar var girðingatæknin í aðalatrið-
um hin sama: Gaddavír, eða
gaddavír og vörslunet á timbur-
staurum. Varla mun finnast það
land í nálægum heimshlutum sem
fleiri lengdarmetra í girðingum
hefur á hvem íbúa sinn. Veldur
þar mestu hin umfangsmikla kvik-
fjárrækt, einkum sauðfjár- og
hrossa-, svo og víðemi, að ekki sé
gleymt þeim sérstöku aðgerðum
til hólfunar landsins með girðing-
um er sauðfjárveikivarnir um
miðbik aldarinnar kröfðust og enn
er haldið við í vemlegum mæli.
Þótt fyrstu rafgirðingamar væru
kynntar landsmönnum þegar árið
1946 var það ekki fyrr en á átt-
unda áratug aldarinnar að breyt-
ingar urðu. Mönnum þótti kostn-
aður við hinar hefðbundnu girð-
ingar farinn að keyra úr hófi svo
svipast var um eftir léttari og ein-
faldari girðingum. Á markaðinn
komu nýsjálenskar rafgirðingar
Annáll Freys
Nokkrar leiðbeiningar um uppsetningu
og meðferó vindrafstöðva
Vindrafstöðvar til lýsingar og til rafmögnunar útvarps-
tækja á sveitabæjum, og jafnframt sumstaðar til suðu og
annarrar heimilisnotkunar, ryðja sér um þessar mundir
töluvert til rúms.
Þær hafa á skömmum tíma náð miklum vinsældum,
enda er það hvorttveggja, að mikið hagræði er að því, að
geta hlaðið útvarpsgeyma heima hjá sér, eða jafvel, ef
völ er á viðeigandi útvarpstækjum, komizt hjá því að nota
útvarpsgeyma og rafhlöður, og hitt, að rafmagnsljós hafa
marga kosti fram yfir olíulampaljós. Þau gefa miklu betri
birtu, og það er hægt að bregða upp Ijósi á svipstundu
fyrirhafnarlaust hvenær sem vera skal, alstaðar þar sem
rafmagnslömpum hefur verið komið fyrir. Og vindraf-
stöðvar eru tiltölulega ódýrar.
Um endingu þeirra verðurekki sagt, að svo stöddu, því
að reynsla er ekki fengin nægilega til þess að dæma um
það ennþá.
En ending og viðhaldskostnaður þessarar stöðva mun
ráða miklu um það, hvort þær eiga framtíð fyrir sér eða
ekki.
Ending vindrafstöðva er undir þrennu komið:
1. Vöndun á efni og smíði stöðvarinnar.
2. Frágangi við uppsetningu stöðvarinnar.
3. Meðferð og hirðingu.
Um fyrsta atriðið ráða
kaupendur vindrafstöðva
auðvitað engu, en nauð-
synlegt er, að þeir sem
flytja inn og selja stöðvar
þessar, fylgist vel með
því, hvernig stöðvarnar
reynast og leitist við, að
fá bætt úr göllum, er
kunna að koma í Ijós á
stöðvunum.
Um annað og þriðja at-
riðið skal nú farið nokkr-
um orðum:
Það er nauðsynlegt, að
undirstaða undir vindraf-
stöð sé svo traust, og
stöðin svo vel fest niður,
að hún geti ekki fokið.
undirstaða undir vindraf-
stöð þarf ennfremur að
vera svo traust og stöð-
ug, að hún ekki hristist
svo neinu nemi, þótt mikill vindur sé.
Loks er nauðsynlegt, ef vindrafstöð er reist nálægt húsi
eða húsum, að hún standi svo hátt, að hún nái vel upp
fyrir húsmæna. Guómundur Marteinsson, verkfræðingur
Freyr 1942, bls. 67-71.
Freyr 7-8/2004 - 51 |