Freyr - 01.10.2004, Blaðsíða 50

Steinsteypa breytti húsagerð i islenskum sveitum á fyrri hluta tuttugustu
aldar. Hér er verið að steypa fjárhússhlöðu að Kirkjubóli i Bjarnardal vorið
1939. Yfirsmiðurinn, Jón Hagalinsson i Hjarðardal innri, situr á vinnupalli; þá
sjáum við bræðurna Guðmund Inga Kristjánsson, sem ber upp steypuna, og
Halldór, er hrærir. Bróðurdóttir þeirra, Ásthildur Ólafsdóttir, stýrir hestinum
Dropa. (Ljósm.: Sigríður Guðmundsdóttir).
bændaefnum að steypa steina til
húsagerðar. Ymsum tókst að reisa
hús úr steinsteypu sem stóðust
tímans tönn en önnur urðu veðrun
að bráð á undraskömmum tíma.
Þótt misbrestur yrði á loftræstingu
margra þessara útihúsa batnaði
vinnuaðstaða manna um margt:
Húsin urðu rúmgóð og bjartari en
flest hinna gömlu, gólf voru slétt
og oft í sama fleti. Farið var að
leggja vinnu í skipulagningu úti-
húsanna, gjaman að erlendum fyr-
irmyndum, einkum dönskum að
því er Qósin snerti. Stórijósin á
Korpúlfsstöðum, Hvanneyri og
víðar urðu mörgum fyrirmynd í
húsagerð. Gömlu torfhúsin kröfð-
ust mikils viðhalds á hverju ári,
og jafnvel var það svo að jarðar-
húsin entust ekki nema sem nam
búskapartíma einnar kynslóðar.
Með tilkomu steinsteypunnar, er
varð fljótlega ríkjandi byggingar-
efni, dró mjög úr árlegri vinnu við
viðhald bygginga og til urðu
byggingar sem menn tóku að kalla
„varanlegar”. Er leið fram á öld-
ina tók það sama að gilda um
byggingarnar og vélamar að
Annáll Freys
Bjarni Runólfsson, Hólmi
Fæddur 10. apríl 1891. Ðáinn 4. sept. 1938.
Þann 4. sept. s.l. andaðist að heimili sinu, Hólmi í
Landbroti, Bjarni Runólfsson bóndi og rafvirki. Hann var
aðeins 47 ára, fæddur 10. apríl 1891 að Hólmi, þar sem
hann átti heima alla tíð.
Bjarni var elztur níu systkina og var þegar í æsku kall-
aður til allra starfa í þarfir heimilisins. En snemma
hneigðist hugur hans til smíða og lagði hann þegar í
æsku hönd á hvers konar smíði, jafnframt heimilisstörf-
um.
Árið 1913 var reist rafstöð í Þykkvabæ í Landbroti, hjá
Helga Þórarinssyni bónda þar. Bjarni vann við byggingu
þeirrar stöðvar með Halldóri Guðmundssyni raffræðing.
- Rafstöð þessi var sú fyrsta í Skaftafellssýslu og var
Bjarni jafnan fenginn til þess að lagfæra stöðina, er hún
bilaði. Þannig óx þekking hans á rafmagni upp af reynslu
hans sjálfs.
Bráðlega fór Bjarni að huga um rafvirkjun heima hjá
sér í Hólmi. Árið 1921 byrjaði hann að smíða túrbínu í því
skyni. Sýndist flestum það ófæra, en Bjarni lét sig engu
skipta vantrú annara. Hann hafði hugsað málið. Verkfæri
hans í þá daga voru aðeins þau einföldustu, sem af verð-
ur komizt með við venjulega smíði og flest hans eigin
verk. Fátæktin hafði kennt honum að komast af með iít-
ið, og svo virtist sem honum gæti orðið allt að verkfærum,
þegar þess þurfti við.
Þótt verkfæra kostur væri lítill við þessa fyrstu trúbínu-
smíði, bætti hann úr því eftir hendinni, með því að smíða
sér verkfæri. Aðkeypt verkfæri hans voru aðeins hamar-
inn, steðjinn og járnsagarblaðið. En smíðinni skilaði
áfram og túrbínan reyndist skila ágætlega því afli, sem til
var ætlast. Þótt Bjarni hafi skilað mörgu glæsilegra verki
síðar, en þessari fyrstu túrbínu, er óvíst að hann hafi
nokkru sinni unnið meira afreksverk, þegar tillit er tekið til
alls. Nú hefir þetta hlaupahjól verið hirt úr úrgangsjárn-
hlaðanum og er geymt sem stássgripur í stofunni í Hólmi.
Bjarni kom í alla landsfjórðunga til leiðbeiningar við raf-
virkjun. Leiðbeindi hann bæði á vegum Búnaðarfélags ís-
lands og Búnaðarsambands Suðurlands. Ótal fyrirspurn-
unum svaraði hann í allar áttir. Alls smíðaði hann og sá
um smíði á eitthvað á annað hundrað túrbínum og setti
upp talsvert fleiri stöðvar að auk. Rafstöðvar hans eru
dreifðar víðsvegar um Suður-, Vestur- og Norðurland.
Fáum mun hafa auðnast það í eins ríkum mæli og
Bjarna, að veita birtu og yl I huga og híbýli manna.
Æfi Bjarna, frá því hann komst úr æsku, var óslitið
brautryðjandastarf. Fór hann heldur eigi varhluta í byrjun
af misskilningi og áróðri, heldur en aðrir brautryðjendur.
Fyrstu sláttuvélina, sem að verulegum notum kom í sýsl-
unni, austan Mýrdalssands, keypti Bjarni. Vann hann
með henni víða á bæjum fyrir lítið endurgjald, en sýndi í
verki nauðsyn sláttuvéla. Bjarni átti fyrsta bílinn, sem fór
yfir vötn og vegleysur Skaftafellssýslu. Var það upphaf
þess, að landleiðir voru bættar austur, og vegir lagðir
með tilliti til notkunar bila.
Þórarinn Helgason.
Freyr 1938, bls. 161-163.
| 50 - Freyr 7-8/2004