Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1928, Side 135

VÖXTUR OG VAXTARTAP
101
fyrst og fremst eina stórkostlega
uppgötvun. Hún er sú, að landið
geti alt verið eitt ríki, allir lands-
menn verið ein samfeld þjóðheild,
án þess að nokkur einn maður sé
settur til allsherjar stjórnar.
Þessi liugsun er svo róttæk, að á
þeim tínm var ekkert til í heimin-
um er henni samsvaraði. 1 Noregi
voru fjöldi smákonunga og síðan
einn allsherjar konungur. Á Is-
landi verður engiinn. Hinir beztu
og myndarlegustu bændur verða
foringjar og' forgöngumenn sinna
héraðsbúa. Þeir voru nefndir
goðar og höfðu á hendi liina form-
leg-u lielgiþjónustu, því að alt ’þjóð-
lífið var nátengt trúarbrögðunum,
en vald goðanna var svo að segja
alt komið undir manndómi þeirra
sjálfra. Væru þeir að eðlisfari
engir foringjar, þá leituðu menn
blátt áfram til annara, sem þeim
voru fremri.
Nú mætti ætla, að þar sem svo
er til stofnað og hér var gert, hlyti
öll löggjöf að fara í ólestri og end-
irinn að verða upplausn félags-
lífsins. Stundum fáum vér lfka
þessar hugmyndir af því að lesa
sögur vorar. En þar er þess að
g’æta, að sögur fjalla yfirleitt um
það, sem aflaga fer, því að það
er æfintýralegra, sögwlegra. Auk
þess var menningin ung. En mest
er um það vert, að veita því at-
liyg-li, hvert stefnt er, hvað er
verið að leitast við að gera. Og
hér er áreiðanlega verið að reyna
að gera liitt og annað, sem er nv-
stárlegt.
Sagnfræðingar vorir hafa bent
a, að fátækralöggjöf Islendinga
til forna hafi verið að miklum
mun fullkomnari og ákveðnari en
dæmi voru til á þeim tímum í öðr-
um löndum. Það verður ekki ein-
ungis siðferðisleg skylda, heldur
og lagaleg skylda að sjá þeim
mönnum farborða, sem ekki voru
þess umkonmir að gera það hjálp-
arlaust. Um það leyti sem svo
var háttað suður um öll lönd, að
það eitt var í raun og veru úrræði
þeirra manna, sem undir liöfðu
orðið í lífsbaráttunni, að skreiðast
betlandi um á þrepum kirkna og
klaustra, ef þeir áttu ekki að deyja
drotni sínum í holum og afkimum
borganna, þá var svo til ætlast
með löggjöf á Islandi, að ytra lífi
hvers aumingija skyldi borgið, og
hefir þó lífsbaráttan naumast ver-
ið léttari þar en annarsstaðar.
Nokkur.s er og um vert að athuga
það, að í liinni fornu löggjöf er
svo fyrirmælt, að hrepparnir væru
ábyrgðar og vátryggfnga.rfélög til
þess að bæta hreppsbúum skaða,
sem kynni að hljótast af eldsvoða
eða sótt í nautgiripum. Ef bóndi
misti úr sótt minsta kosti fjórða
hluta af gripum sínum, þá var
skaðanum jafnað niður á alla
hreppsbúendur. Sama var um
eldstjón að segja. Hér er vissu-
lega um skilning á félagslífi
mannanna að ræða, sem ekki hefir
enn, þúsund árum síðar, fundið
þann búning, sem sæmilegur geti
talist.
Alþingi Islendinga hefir eigi
staðið nema skamma stund, er
það er í lög leitt að banna hólm-
göngur eða einvígi. Nú á tímum
virðast þetta nokkuð sjáífsögð
fyrirmæli, en ómaksins er það
vert að taka eftir því, að sams-