Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1940, Qupperneq 66

44
TIMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
sem var, og er, og ef til vill þess
sem verða mun.
Öllum er kunn landafræðisleg lega
Þýskalands. Það myndar að segja
má hjarta meginlands Evrópu. Frá
náttúrunnar hendi hefir það engar
glöggar landamæralínur, nema að
norðan, og aðeins að nokkru leyti
þar. Á þrjá vegu er það umlukt
öðrum þjóðum, sem á ýmsum öldum
hafa farið herskildi yfir landið.
Stríðsferill þjóðanna, sem byggja
þetta svæði, er langur og ömurlegur.
Er orustan við Waterloo var háð,
sem batt enda á æfintýralíf Napol-
eons, telja sögufróðir menn, að þetta
svæði hafi verið orustuvöllur ýmsra
þjóða í hart nær þrjú hundruð ár.
Um aldamótin 1800 voru fjölmörg
sjálfstæð smáríki þar sem nú er
Þýskaland. Smám saman var Prúss-
land, eitt þessara smáríkja, hinum
yfirsterkara. Þaðan kom síðar sú
heimspekistefna sem von bráðar mót-
aði öll ríkin og steypti þeim saman í
eina þjóðernislega heild. Þannig
myndaðist hið þýska keisaradæmi.
Þessi heimspeki hefir mótað hugar-
far þjóðarinnar fram á þenna dag;
nú er hún enn einu sinni orðin hold
og blóð og lifir og hrærist í per-
sónu Adolf Hitlers. Þessi heimspeki
hefir komið heiminum í bál og brand
aftur og aftur og nú síðast fyrir
hálfu öðru ári síðan. Litlar líkur eru
til þess að hún deyi með Hitler eða
falli með stjórn hans. Þessvegna er
raunsæum mönnum ekki meiri bjart-
sýni gefin en svo, að þeir tala nú
þegar um það stríð sem “verða mun”.
Þessi lífsspeki, sem nú mótar fram-
komu hinna þýsku valdstétta, eink-
um hersins, er ávöxtur langrar þró-
unar, og að henni liggja margir
þræðir. Vér skulum nú athuga hana
nokkru nánar.
Upp úr umróti siðaskiftanna á
sextándu öld risu margvíslegar
stefnur og straumar í hugsun manna
og lífi. Mannsandinn braut nú af
sér allar hömlur eins og ár í vorleys-
ingum, margar kolmórauðar kvíslar
steyptust yfir “heilaga jörð”, og hin
helgustu vé voru fótum troðin án
þess að menn tækju af sér skóna. Sú *
hreifing sem helst kemur hér við
sögu er upplýsingarstefnan, sem svo
var kölluð. Þessi stefna reis upp til
andstöðu við alt íhald og valdboð
kirkjunnar sem fram að þessu hafði
talist hin æðsta menningarstofnun
og sú eina sem talaði af myndug-
leika um andleg efni. En miðalda
kirkjan bygði svo sem kunnugt er,
eins og kaþólska kirkjan gjörir enn,
kröfur sínar til einræðis á hinu and-
lega sviði á sérstöku umboði sem
hún taldi sig hafa frá herra kristn-
innar, á erfikenningum forfeðranna,
fyrirmælum kirkjuþinga, páfaúr-
skurðum, og heilagri ritningu. For-
vígismenn siðbótarinnar neituðu að
viðurkenna þessar heimildir til vald-
boðs, að fráskildri heilagri ritningu.
Þeir lyftu nú ritningunni upp í hinn
æðsta sess sem heimild fyrir andlegu
lífi manna, en settu um leið samvisku
einstaklingsins við hlið hennar sem
einskonar úrskurðarvald í því hversu
bæri að skilja kenningar hennar.
Upplýsingarstefnan kom fram sem
róttæk veraldleg umbótahreyfing,
sem afsalaði sér með öllu hinni
kristilegu lífsstefnu, og hinni yfir-
náttúrlegu heimsskoðun kirkjunnar.
Samviska mannsins varð æðsti dóm-
arinn í hverju máli. En samviskur
mannanna voru þá eins og nú mis-