Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1940, Page 67

ANDINN FRÁ BERLIN OG ÁHRIF HANS
45
jafnlega þroskaðar og margvíslegar
eins og mennirnir sjálfir. Menn
urðu nú að finna eitthvað nýtt í stað
þess sem hafnað hafði verið. Leið-
togar upplýsingarstefnunnar mynd-
uðu nú heimsspekikerfi eitt er koma
skyldi í stað alls þess, sem kastað
hafði verið á glæ, er menn sögðu sig
úr lögum við kirkju og kristindóm.
En sú heimspeki var gjörsneidd allri
hliðsjón af þeim verðmætum andlegs
þroska sem dafnað hafði í skauti
hinnar kaþólsku kirkju, sem og fröm-
uðir siðbótarinnar viðurkendu fús-
lega og færðu inn í kerfi kenninga
sinna. Heimspeki upplýsingarstefn-
unnar var bláber efnishyggja, hóg-
vær að vísu í fyrstu, en gjörðist á-
kveðnari í afneitun sinni eftir því
sem lengur leið. Heimurinn var til
orðinn fyrir skapandi mátt hinnar
æðstu veru, en um leið voru honum
sköpuð ákveðin lögmál sem stýra
gangi hans um allar aldir, þessvegna
er engin forsjón til, og Guð hefir
ongin afskifti af heiminum eða
mannlífinu. Brátt var guð ekki leng-
Ur til, og engin andleg tilvera, mað-
urinn er mold ein, sem í dauðanum
^eysist upp í frumefni sín, engin sál
er til né annað líf. Efnisheimurinn
er sjálfum sér nógur; lögmáli því er
stjórnar honum fær enginn við ráðið.
Hið æðsta hlutverk mannsins er, að
lasra að skilja lögmálið sem stjórnar
hinu mikla sigurverki veraldarinnar
°g laga sig eftir því. Takist mann-
inum að skilja þetta lögmál og miða
breytni sína við það, mun honum vel
farnast; takist honum það ekki á
hann engrar vægðar að vænta. Öll
hamingja mannsins í lífinu er undir
því komin að hann fái gjört lögmál
tilverunnar að þjóni sínum, í stað
þess að lúta því með auðmýkt og
undirgefni.
Næsta sporið í þróun þeirrar lífs-
stefnu sem hér um ræðir, var hin
enska raunspeki sem kend er við
David Hume, (d. 1776). Þessi spek-
ingur hélt því fram, að við fæðing-
una væri hugur mannsins sem óskrif-
að blað, alt sem maðurinn fær nokkru
sinni vitað skapast af reynslu hans
sjálfs og hugsun. Þessvegna er ekk-
ert meðfætt siðferðislögmál til né
tilhneiging til hins illa. Erfðakenn-
ingar eiga enga rétt á sér, um-
hverfið eitt skapar manninn og af-
stöðu hans til lífsins. Það sem menn
kalla siðalögmál er helber hindur-
vitni. Breytni mannsins er undir
því einu komin, hvernig umhorfs er í
kring um hann í það og það skiftið.
Kenningin um guðsmynd mannsins
annarsvegar og gjörspilling hans
hins vegar á að þurkast út úr með-
vitund upplýstra manna.
Upp úr þessum heimspekilega
jarðvegi spratt svo brátt ný siðfræði.
Rökfræði sú, sem hún byggist á, er í
stuttu máli á þessa leið: Heimurinn
er ekki sköpun Guðs og maðurinn
ekki barn hans með ásköpuðum hæfi-
leikum frá fæðing til að þekkja mun-
inn á réttu og röngu. Hvað rétt er
og hvað rangt fer alt eftir kringum-
stæðum mannsins í hvert sinn. Mað-
urinn er náttúrunnar barn, þess
vegna er sjálfsagt að haga sér nátt-
úrlega. Allar kendir mannsins og
hvatir eiga fullan rétt til framrásar,
og sú er syndin mest gegn lífsins
herra, að reyna að temja eðli sitt eða
takmarka frelsi sitt á nokkurn hátt.
Þar sem engin guð er til og ekkert
siðferðilögmál, og engin samviska
nema sú tilfinning velsæmis, sem