Læknablaðið - 15.10.1994, Qupperneq 82

422
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
Varasamir sveppir á Islandi
Jóhannes Bergsveinsson yfirlæknir, geðdeild Landspítalans
Eftirfarandi þankar eru settir
á blað af því tilefni, að á bráða-
móttöku Landspítalans komu
nýlega tveir einstaklingar á
sarna sólarhringnum með alvar-
legar eitranir eftir að hafa neytt
sveppa er þeir höfðu fundið úti í
náttúrunni. Annar hafði aðeins
neytt fáeinna sveppa. Hann
kom inn með eitrunareinkenni
frá meltingarfærum, hjarta og
miðtaugakerfi. Hinn hafði etið
sveppi svo tugum skipti og sam-
tímis reykt smávegis af kanna-
bis. Hann var nteðvitundarlaus
við komu. Þegar hann var
magaskolaður kom upp úr
maga hans fjöldi ómeltra
sveppa. Má leiða getum að því,
hvernig farið hefði, ef hann
hefði náð að melta alla þá
sveppi. Annar neytti sveppanna
mest af fikti, án þess að gera sér
grein fyrir því að það gæti verið
hættulegt, hinn til þess að kom-
ast í vímu.
Sumar þeirra sveppategunda,
sem þegar er vitað að finnast
hér á landi. geta greinilega verið
varasamar til átu vegna þess að
þær innihalda efni sent eru
mannslíkamanum óholl og
trufla starfsemi hans. Neysla
þeirra getur leitt af sér ýmiss
konar truflanir á líkamsstarf-
semi, vægar eða jafnvel alvar-
legar eitranir. Sérstaklega eitr-
aðar eru þær sveppategundir,
sem innihalda hið lífshættulega
eitur cyclopeptide, en það veldur
oft lífshættulegum lifrar-
skemmdum.
Sumar af vægari sveppaeitr-
unum geta valdið geðrænum
einkennum/truflunum, svo sem
ofskynjunum. Vitneskja um
þetta er útbreidd meðal vímu-
efnaneytenda hér á landi og
sumir þeirra fara af stað um
þetta leyti árs (lok ágústmánað-
ar, september og fram í októ-
ber) til þess að leita að svepp-
um, sent þeir telja sig vita að
innihaldi psilocybin, og neyta
þeirra.
Hvort þeir svo þekkja þessa
sveppi frá öðrum, sem inni-
halda önnur skaðleg efni, er
sjálfsagt undir hælinn lagt. Því
má búast við, að með þeim
sveppum er þeir neyta, geti
slæðst sveppir sem innihalda
önnur virk, eiturefni. Sveppn-
um Conocybe filaris, sem al-
gengur er í Ameríku og inni-
heldur hið hættulega eitur
cyclopeptide, er oft ruglað sam-
an við litla brúna mykjusvepp-
inn Psilocybe coprophilia með
alvarlegum afleiðingum fyrir
þann sem fyrir því verður.
Sömuleiðis villast vímuefna-
neytendur þar í álfu annars veg-
ar oft á sveppunum Amanita
muscaria og Amanita panther-
ina, er innihalda múscarín. íbó-
tensýru og múscimól sem að vísu
eru eitur, en mun vægari og
hættuminni en cyclopeptide, og
hins vegar á hinum lífshættu-
legu ættingjum þeirra, sveppun-
um Amanitaphylloides, Amanita
virosa og Amanita verna, er allir
innihalda lifrareitrið cyclo-
peptide.
Sveppaneyslan getur vel
verið einungis hluti af vírnu-
efnaneyslunni þannig að með
sveppunum sé neytt annarra
vímuefna, sem breyta einkenn-
um þeirrar eitrunar, er svepp-
irnir valda. Sem dæmi má nefna
neyslu kannabis með sveppun-
um, neyslu stórra skammta af
andkólínvirkum lyfjum (til
dæmis artane) eða sjóveikitöfl-
um til þess að ná fram atrópin-
eitrunareinkennum svo sem of-
skynjunum, sem eru aukaverk-
anir stórra skammta af þessum
lyfjum, eða neyslu LSD með
sveppunum í því augnamiði að
drýgja það. Mörg önnur vímu-
efni gætu komið til greina og
erfitt getur reynst að átta sig á
því, hvaða efni fjölvímuefna-
neytendum dettur í hug að taka
inn samtímis.
Albert Hoffman, sá hinn
sami og fann LSD, einangraði
psilocybin í sveppum árið 1958,
en meðal Azteca þekktust áhrif
sveppa, er innihéldu þetta efni,
ntörgum öldum áður. Þeir nýttu
sér þau til þess að komast í ann-
arlegt ástand við trúarathafnir.
Skynvilluáhrif efnisins eru
svipuð áhrifum LSD, en psi-
locybin er 200 sinnum veikara
en LSD og verkar skernur. Ekki
er að fullu vitað hvernig psi-
locybin veldur ofskynjununt, en
álitið er að það breyti inagni
indólsambanda í heilanum. þar
á meðal magni serótóníns.
Um það bil 20-30 mínútum
eftir að sveppanna hefur verið
neytt koma fram psilocybin-
áhrif, svo sem roði í andliti,
slökun vöðva, aukinn hjartslátt-
arhraði, útvíkkun sjáaldra,
munnþurrkur og ógleði. Skyn-
truflanir koma meðal annars
frarn í miklum afbökunum á
rúm- og tímaskyni svo og geðs-
lagsbreytingum. Stórirskammt-
ar geta framkallað ofsjónir og
afbakanir á snerti- og sársauka-
skyni. Afbakanir skynjunar af
völdum psilocybins geta verið
skemmtilegar og þægilegar fyrir
neytandann, en þær geta líka
verið mjög ógnvekjandi, valdið
ofsahræðslu og jafnvel fram-
kallað bráðasturlun. Andlit
vina, ættingja og ókunnugra
geta virst breyta um lit eða lög-