Læknablaðið - 15.10.1994, Qupperneq 84

424
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
magni í sveppum af ætt hæru-
sveppa (Inocybe). Einkenni
múscaríneitrunar koma fram
30-60 mínútum eftir neyslu. Þau
lýsa sér meðal annars með
munnvatns- og tárarennsli,
ógleði, uppköstum, krampa-
verkjum í kviði, niðurgangi,
höfuðverk, sjóntruflunum, and-
þrengslum, fækkun eða óreglu
hjartaslaga og blóðþrýstingsfalli
er getur endað í losti. Atrópin
gefið í vöðva, 1-2 mg í einu, á 30
mínútna fresti kemur að mestu í
veg fyrir þessi einkenni.
3. Slöttblekill (Coprinus atra-
mentarius) er varasamur því
hann inniheldur efni, sem bind-
ur aldehyddehydrogenasa og
verkar því eins og antabus ef
áfengis er neytt með sveppnum.
4. Klukkusveppir (Paneol-
us). Hér á landi eru þekktar að
minnsta kosti fjórar til fimm
tegundir og eru nokkrar þeirra
mjög algengar. Engin þeirra er
æt, en einhverjar þeirra inni-
halda líklega psilocybin þótt
það sé eitthvað umdeilt, að
minnsta kosti í Bandaríkjunum
þar sem sveppir þessarar teg-
undar eru algengir. Klukku-
sveppir eru meðalstórir með
bjöllulaga hatt. Hattur og stafur
venjulega samlita, brúnir eða
grábrúnir. Fanireru oftast áber-
andi svartflekkóttar vegna þess
að gróin þroskast misjafnlega
hratt. Sveppirnir vaxa oftast á
taði eða vel töddum jarðvegi.
Ein af þessum tegundum er grá-
klukkusveppur (Paneolus
campanulatus / sphinctrinus).
Hann er allur grábrúnn eða leð-
urbrúnn, oft með grásvörtu
barði sem stundum er með hvít-
um hengslum (slæðuleyfum),
stafurinn langur og grannur.
Sveppurinn vex á hrossataðs-
hrúgum og kúadellum. Mjög al-
gengur um allt land.
5. Grænslíkjusveppur (Strop-
haria aeruginosa) vex í grámosa
til fjalla. Hann er dimmgrænn
nema fanirnar sem eru fjólugrá-
ar og verða síðan dökkbrúnar.
Hann er talinn smávegis eitrað-
ur.
6. Hrennisteinsheftingur
(Hypholoma fasciculare) er
með brennisteinsgulan hatt og
gulgrænar fanir. Hann hefur
fundist í görðum í Reykjavík og
er talinn varasamur til átu.
7. Peðsveppur er smávaxinn,
oft með feitiglansandi yfirleitt
brúnleitan hatt, hvolf- eða
topplaga. Fanirnar eru breiðar,
oftast aðvaxnar og verða dimm-
brúnar við þroskann. Gróin eru
brúnsvört með kímgati. Svepp-
urinn vex í taði eða ýmsum rotn-
andi efnum. Af þessari ætt er til
dæmis taðpeðla (Psilocybe cop-
rophilia) sem er örlítill með grá-
brúnum hvelfdum, feitiglans-
andi hatti, sem verður gulbrúnn
við þurrk. Stafurinn er stuttur,
oft með gráum háraflösum.
Hann vex á ýmsum skít og inni-
heldur psilocybin og þarf um 30-
200 stykki af ferskum sveppum
til þess að valda ofskynjunum.
8. Af kögursveppaætt (Cort-
inariaceae) er ættkvíslin liæru-
sveppur. Af henni eru til mjög
eitraðar tegundir, en hér á landi
nokkrar ekki mjög eitraðar, þær
innihalda múscarín eins og ber-
serkjasveppurinn en líklega í
meiri mæli. Af hærusveppaætt-
kvíslinni finnast að minnsta
kosti 20 tegundir hér á landi.
Þetta eru litlir eða meðalstórir
sveppir. Hatturinn er oftast
topplaga (keilulaga) en réttist
stundum upp við þroskann og
verður knýfður, klæddur geisla-
lægum meir eða minna inngrón-
um hárum oftast brúnleitum,
oft rifinn á barðinu. Fanirnar
eru gráar eða grábrúnar enda er
gróduftið grábrúnt eða tóbaks-
brúnt. Stafurinn er oftast mél-
ugur ofan til, en þráðóttur neð-
an til. Lyktin er oft sérkennilega
sæðiskennd. Peir vaxa í alls
konar gróðurlendum, mest þó í
mólendi, mýrlendi og snjódæld-
um til fjalla. Af hærusveppum
má nefna topphæring (Inocybe
fastigata), gráhæring (Inocybe
lacera), rauðhæring (Inocybe
dulcamara) og fóthæring (In-
ocybe decipens). Þeir eru allir
eitthvað eitraðir en hættuleg-
asta tegundin, Inocybe patouill-
ardii, hefur ekki enn fundist hér
á landi, svo vitað sé.
9. Af kögursveppaætt er
einnig ættkvíslin stubbasveppir
(Poliota). Eitthvað vex hér-
lendis af sveppum þeirrar ætt-
kvíslar, til dæmis hverfisveppur
(Poliota mutabilis) og loga-
sveppur (Poliota alnicola/ap-
icrea). Talið er að af stubba-
sveppaættkvíslinni séu sveppir
sem innihalda psilocybin.
Þessi upptalning er ekki tæm-
andi á neinn hátt og vafalaust
eru margar tegundir, sem ég
hvorki þekki né hef haft spurnir
af. Eins er rétt að hafa í huga að
tegundum fjölgar stöðugt í
sveppaflóru landsins og má
vænta að sú fjölgun haldi áfram.
Meðal þeirra sveppa, sem þar er
nú þegar að finna, eru óhollar
og eitraðar tegundir sem ekki er
alltaf auðvelt að greina frá skað-
lausum sveppum. Neysla þeirra
getur valdið alvarlegum eitrun-
um eins og dæmin sanna. Fíklar
leita uppi sveppi, sem þeir telja
að innihaldi vímuefni og neyta
þeirra einna sér, eða í bland
með öðrum vímuefnum, til að
komast í vímu. Unglingar, jafn-
vel börn, kunna að neyta
sveppa af fikti, án þess að gera
sér grein fyrir hættunni. Neyt-
endum matsveppa getur yfirsést
í greiningu. Hvenær sem er geta
borist hingað ennþá eitraðri
tegundir frá öðrum löndum. Því
er brýnt að yfirvöld beiti sér
fyrir rannsókn og skráningu á
sveppaflóru landsins og láti
kanna innihald sveppanna af
eitruðum efnum.
Heimildir
Goodman & Gilman’s. The Phar-
macological Basis of Therapeut-
ics. 8th ed., 1992.