Læknablaðið - 15.06.1997, Síða 104

456
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
íðorðasafn lækna 90
Andverki, mótverki
í síðasta pistli var rætt um
nýtt íslenskt heiti á agonist, efni
sem getur tengst frumuviðtaka
og framkallað svörun. Stungið
var upp á karlkynsnafnorðinu
verki í stað heitisins gerandefni
sem birt er í íðorðasafn lækna.
Viðbrögð hafa enn engin orðið,
enda sá pistill varla kominn á
náttborð lækna áður en þessi
var skrifaður.
Ekki var minnst á antagonist,
efni sem verkar gegn áhrifum
annars. Forskeytið ant- er kom-
ið úr grísku, stytting á anti- sem
samkvæmt læknisfræðiorðabók
Stedmans merkir: á móti, and-
stœtt, í staðinn fyrir. Sé um lyf
að ræða má nefna það mótlyf.
Heitið mótefni er hins vegar
þegar frátekið og notað í ónæm-
isfræði um það sem á ensku
nefnist antibody. Sömuleiðis er
heitið andefni frátekið, notað í
kjarneðlisfræði um efni samsett
úr andeindum venjulegra rót-
einda. Þá liggur beint við að
stinga upp á heitunum andverki
eða mótverki til að nota um
antagonist.
Samvöðvi, mótvöðvi
Heitin agonist og antagonist
eru einnig notuð um vöðva sem
hreyfa eins eða andstætt hver
öðrum. íðorðasafnið nefnir þá
gerandvöðva og mótvöðva. Aft-
ur vill undirritaður leggjast gegn
orðhlutanum gerand- þegar
verið er að flokka vöðva í hópa
sem samherja eða mótherja.
Gerandi er sá sem gerir eða
framkvæmir eitthvað, en það
heiti getur átt við um alla starf-
hæfa vöðva. An þess að kafa
nokkuð dýpra í málið má stinga
upp á því að samverkandi vöðv-
ar nefnist samvöðvar og að and-
stætt verkandi vöðvar nefnist
áfram mótvöðvar. Gerandvöðvi
getur hins vegar átt vel við
þegar verið er, án samanburðar
við aðra vöðva, að vísa til vöðva
sem veldur tiltekinni hreyfingu,
en heitið er þó óneitanlega
stirðlegt. Vera má einnig að oft
megi fara aðra leið í íslenskri
umræðu en gert er í formlega
erlenda fræðimálinu. I stað
„helsti gerandvöðvi olnboga-
beygju (aðalagónisti kúbítus-
flexsjónar) er tvíhöfði upp-
arms“ má til dæmis segja:
„helsti beygivöðvi í olnboga er
tvíhöfði upparms“. Gaman væri
að heyra um það hvort og
hvernig þessi heiti, agonist og
antagonist, eru notuð í daglegu
læknamáli.
Epidural
Jón Sigurðsson, svæfinga-
læknir, sendi nýverið stutta
hugleiðingu um svonefndar
mænudeyfingar. Tilefnið var
„málhreinsunarstefna Lækna-
blaðsins“ eins og hún birtist í
þýðingum fræðiorða í tveimur
ágripum erinda á þingi Skurð-
læknafélags íslands (Lbl
1997;83:224-225). Þar hafði
starfsfólki Læknablaðsins orðið
það á að þýða sama heitið á tvo
mismunandi vegu. Heitið epi-
dural var í öðru ágripinu rang-
lega þýtt sem innanbasts-, en í
hinu rétt þýtt sem utanbasts-.
Læknablaðinu til varnar má
segja að þarna er um hrein
mannleg mistök að ræða en ekki
málhreinsunarstefnu á villigöt-
um. Ágripið var birt leiðrétt
ásamt afsökunarbeiðni í síðasta
tölublaði Læknablaðsins. Sjálf-
ur segir Jón: „Virða ber mál-
hreinsunarstefnu Lœknablaðs-
ins, en þó er óhœfa að breyta
skrifuðu máli í innsendum
greinum án samráðs við höfund,
þar sem þá geta komið upp slys
eins og í síðasta hefti Lækna-
blaðsins. “ Undirritaður getur
að flestu leyti tekið undir þetta,
enda sjálfur orðið fyrir því á ár-
um áður að „lagfæringar“ væru
gerðar án samráðs (svo ekki sé
nú minnst á greinina um „pung-
aðar“ konur). Starfsfólkinu er
hins vegar nokkur vorkunn
hvað varðar mistök af þessu tagi
þegar fjölda erinda er skilað á
stuttum tíma og málfar á þeim
er ekki í samræmi við kröfur
blaðsins.
Deyfing, svæfíng
Heitið anesthesia er komið úr
grísku og merkti upphaflega til-
finningarleysi. Nú er þetta heiti
einnig notað um aðferðir eða
aðgerðir til að framkalla tilfinn-
ingarleysi og jafnvel um fræði-
greinina, svæfinga- og deyfinga-
fræði, eða deildina, svæfinga-
deild, sem annast aðgerðirnar.
íðorðasafn lækna birtir íslensku
heitin tilfinningarleysi, svæfing
og deyfing. Það kom undirrituð-
um á óvart að tvö þau síðar-
nefndu eru þar talin samheiti.
Svæfing veldur vissulega deyf-
ingu, en deyfing stafar síður en
svo alltaf af svæfingu. Deyfing
er á sama hátt og anesthesia
annars vegar notað um tilfinn-
ingarleysi á afmörkuðu líkams-
svæði og hins vegar um aðferð-
ina eða aðgerðina sem beitt er.
Svæfing er það að svæfa og er
heitið væntanlega nánast ein-
göngu notað um þá læknisfræði-
legu aðgerð að svæfa sjúkling
með lyfi sem framkallar djúpan
svefn.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)