Einkaneysla 1957-1987 - 01.12.1989, Síða 17

að sé vöruflokkun lítið sundurliðuð er sú hætta ávallt fyrir hendi að gæðabreytingar „týnist" við
staðvirðingu og komi því fram sem verðbreyting. í því tilviki mundi framleiðsla eða innflutningur á
betri og dýrari vöru ranglega koma fram sem verðhækkun. Ein lausn á vandamáli af þessu tagi er sú, að
líta á verðhlutfallið á milli nýja og gamla afbrigðisins af sömu vöru sem vísbendingu um gæðabreytingu.
Ef nýja afbrigðið er t.d. 10% dýrara en gamla afbrigðið er sagt að gæðin séu 10% meiri og þessi
gæðabreyting kemur þá fram sem magnbreyting. Þessa lausn mætti nota þegar gamla afbrigðið er
fáanlegt samtímis hinu nýja. En jafnvel þótt svo sé verður að nota þessa aðferð með varúð því þess eru
mörg dæmi að nýtt afbrigði sé í fyrstu verðlagt mjög hátt, en lækki síðan smám saman. Þá kemur upp sú
spurning hvaða verðhlutfall eigi að nota sem vísbendingu um gæðabreytingu.
Gæðabreytingar geta einnig oft haft það í för með sér að eldra afbrigði sömu vörutegundar er tekið
af markaðnum jafnskjótt og hið nýja kemur til sögunnar. Gott dæmi af þessu tagi eru nýjar árgerðir af
bílum. Þegar þannig háttar til er ekki unnt að meta gæðabreytinguna á grundvelli verðhlutfalla milli
nýja og gamla afbrigðisins. Þá er gripið til annarra ráða. Eitt er að áætla breytingar á framleiðslukostn-
aði milli nýja og gamla afbrigðisins. Aðferðir af þessu tagi eru þó ýmsum annmörkum háðar. Þannig má
segja að þær taki ekkert tillit til þess sem neytandinn vill né heldur til hugsanlegra gæðabreytinga sem
ekkert kosta. Þótt hér sé vissulega um grófar nálgunaraðferðir að ræða er auðvelt að réttlæta þær með
því að hinn kosturinn væri sýnu lakari, þ.e. að líta framhjá þessum gæðabreytingum, en þá kæmu þær
ranglega fram sem verðbreyting.
Annað vandamál, sem upp kemur, er meðferð á nýjum vörum. Með nýjum vörum er átt við vörur
sem eru það frábrugðnar öllum eldri vörum að magn þeirra, metið í einhverjum þyngdar- eða
rúmmálseiningum eða stykkjafjölda, verður ekki tengt eldri vörum. Af þessari skilgreiningu leiðir að
magn hinnar nýju vöru getur hæglega verið núll á grunnári. Eftir stendur hins vegar það vandamál að
ákveða verð vörunnar á grunnári, þegar varan var ekki til. Ein lausn þessa vandamáls er sú að gefa sér
þá forsendu, að verðþróun þessarar nýju vöru mundi hafa orðið sú sama og hún varð í reynd fyrir
skyldar vörur sem framleiddar voru bæði á grunnári og líðandi ári. Hér þarf að taka afstöðu til þess
hvað eru skyldar vörur. Réttara er talið að leggja til grundvallar skyldleika í framleiðslutækni og þeim
hráefnum sem notuð eru við framleiðsluna fremur en skyldleika að því er tekur til notkunarsviðs.
Þriðja vandamálið við staðvirðingu, sem hér verður fjallað um, er val á grunnári. Almennt má
segja að meðan verðhluföll milli vörutegunda breytast ekki frá ári til árs sé ekki ástæða til þess að skipta
um grunnár. í því tilviki yrðu magnbreytingar þær sömu hvaða grunnár sem notað væri. Hins vegar er
þetta skilyrði nánast aldrei uppfyllt í reynd. Vegna þessara breytinga í innbyrðis verðhlutföllum er
nauðsynlegt að skipta um grunnár öðru hverju. Við val á grunnári er því sjónarmiði oft haldið fram að
grunnárið eigi að vera „venjulegt“ í sem flestum skilningi. Mjög kann að orka tvímælis hvað er
„venjulegt" í þessu sambandi og hæpið að hafa slíkt að leiðarljósi. Frá því að reglubundnar
einkaneyslurannsóknir hófust hér á landi um 1960 hafa grunnár staðvirðingar verið þrjú, þ.e. 1960,
1969 og 1980.
í framhaldi af þeim helstu vandamálum, sem upp koma við staðvirðinguna, verður nú farið
nokkrum orðum um áðurnefndar tvær aðferðir, þ.e. einingarverðsaðferð og vísitöluaðferð.
4.2 Einingarverðsaðferð.
Einingarverðsaðferðin felst í því að reikna fastaverðið sem margfeldi á magni og verði. Magn
vöru, sem neytt er á tilteknu ári, er margfaldað með verði þessarar vörutegundar á grunnárinu. Lýsa
má þessari aðferð í eftirfarandi jöfnu:
V=P0*Qt
V : verðmæti vörunnar á verðlagi grunnársins
P0 : einingarverð vörunnar á grunnárinu
Qt : magn tiltekinnar vöru á árinu t
15