Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 40

Einar kom ekki fram sem hlutlaus sáttasemjari í mál-
inu. Hann sniðgekk lögin og tók mið af eigin hags-
munum, sýndi mikla óbilgirni og reyndi að sölsa arf-
inn undir sjálfan sig.39 Eftir að Oddur leitaði stuðn-
ings Sturlu vígbjuggust þeir báðir Einar og Sturla og
létu gera virki um bæinn á Staðarhóli og um húsin í
Hvammi. Er slík hervirkjagerð ágæt heimild um bar-
dagaaðferð og hernaðartækni á þessum tímum. Her-
væðingin hélt áfram, liðsdráttur jókst og vígamenn
voru kallaðir til sögunnar.40 Bardaginn á Sælingdals-
heiði markaði svo tímamót og af þeim fundi fór
Sturla með algjöran sigur og þá skipti um mannvirð-
ingu með þeim Einari eins og áður er getið.
I þessari stuttu samantekt stöðugra átaka kemur
fram að Sturlu saga fjallar að stórum hluta um hvern-
ig goði með lítið og veikt goðorð sækir með góðum
árangri að goða með stórt og voldugt goðorð. At-
burðarás sögunnar má túlka sem baráttu um virð-
ingu og völd, Sturla er í sókn, Einar er í vörn og sag-
an sýnir hvernig goðorð eflast og veikjast og eins
hvernig ný ætt kemst til valda á kostnað annarrar
sem hverfur úr sögunni.41
Ný valdaætt
Eins og fram kemur hér að framan voru það aðal-
lega synir Hvamm-Sturlu og sonarsynir sem héldu
nafni ættarinnar á lofti og við þá er ættin kennd.
Erfðagoðorð þeirra, sem var grunnur að völdunum,
kallaðist Snorrungagoðorð eftir Snorra goða sem tal-
inn er hafa andast 103142 en ekki héldu þeir þeim ætt-
artengslum uppi með því að kalla sig í höfuðið á
Snorra heldur kenndu sig við ættföðurinn, Hvamm-
Sturlu. Sturlungar eru eina stórhöfðingjaættin sem
kennd er við ættföður, aðrar höfðingjaættir eru
kenndar við höfuðbýli: Oddaverjar, Haukdælir, Svín-
fellingar, Reykhyltingar svo nokkrar séu nefndar.
Nafnið Asbirningar kemur ekki fyrir í Sturlungu og
virðist vera seinni tíma tilbúningur.43
Hvamm-Sturla andaðist 1183.44 Þótt innganga
Sturlunga á leiksvið sögunnar hafi hafist með honum
réð hann aldrei yfir nema einu goðorði en synir hans
og seinni konu hans, Guðnýjar Böðvarsdóttur og af-
komendur þeirra skipuðu sér í fremstu röð höfðingja
á Sturlungaöld. Jafnframt eru þeir höfundar eða
söguhetjur að meirihluta sagnanna sem mynda Sturl-
ungusafnið.
Elsti sonurinn Þórður ríkti á Snæfellsnesi og í
Dölum. Hann fékk Staðarstað og hálft Þórsnesinga-
goðorð með konu sinni Helgu Aradóttur og virðist
ekki hafa skilað því aftur þótt þau hafi skilið að skipt-
um. Þórður var auðmaður mikill og lét mikinn arf
eftir sig og tók eini skilgetni sonur hans, Böðvar, við
mannaforráðum þegar hann lést 1237.45 Sonur Böðv-
ars, Þorgils skarði, kemur mikið við sögu og er sér-
stök saga kennd við hann. Tveir óskilgetnir synir
Þórðar, Olafur hvítaskáld og Sturla sagnaritari, eiga
jafnframt mikinn þátt í atburðum og valdabaráttu
Sturlungaaldarinnar en eru enn frekar þekktir af
fræðastörfum og söguritun.
Sturlungar mynduðu aldrei eitt samstætt ríki og
áttu oftar en ekki í innbyrðis baráttu um völd. Tveir
yngri synirnir, Sighvatur og Snorri, sköpuðu sér hér-
aðsríki á svæðum þar sem þeir áttu enga föðurleifð.
Sighvatur fluttist norður í Eyjafjörð en þá voru þar
/ lok sögunnar er Hvamm-Sturla oröinn gjaldgengur á hinu landspólitíska sviði og
bandalag hans og Jóns Loftssonar staðfestir sætaskipti á valdastól Dalamanna.
„margir stórbændur, og ýfðust þeir heldur við Sighvat. Þótti
þeim hann eiga þar hvorki í héraði erfðir né óðul."46 Þessi af-
staða átti eftir að breytast og ríkti Sighvatur um allt Norðaustur-
land til dauðadags, árið 1238. Flestir synir Sighvats koma mikið
við sögu í umróti Sturlungaaldar en Sturla og Þórður kakali
voru þeirra þekktastir. Eins kemur Steinvör dóttir hans sem var
gift Hálfdáni Sæmundssyni af Oddaverjaætt töluvert við sögu.
Snorri ríkti í Borgarfirði og virðist hafa skapað samstæða
„ríkjaheild" báðum megin við Hvítá. Hann kvæntist Herdísi
Bersadóttur hins auðga á Borg á Mýrum en gerði síðar félag við
ríkustu konu á Islandi, Hallveigu Ormsdóttur af Oddaverjaætt.
Snorri eignaðist jafnframt ýmis goðorð og einhver mannaforráð
í Húnavatnssýslu og var á tímabili voldugasti stórhöfðingi á Is-
landi, meðal annars fyrir mægðir dætra sinna. Snorra eru eign-
uð mikil bókmenntaleg afrek. Hann átti einn son, Orækju, sem
kemur mikið við sögu.47
Að hafa hönd í bagga með sagnaritun
Eins og fyrr er ritað er Sturlu saga talin skráð á fyrstu tugum
13. aldar og hefur verið bent á að fyrri hluti hennar birtist frá
sjónarhorni heimamanna í Hvammi og margt vísi til þess að
rekja megi söguna til Guðnýjar Böðvarsdóttur, konu Hvamm-
Sturlu, sem heimildarmanns. Frásögn verður nákvæmari þegar
sagt er frá atburðum sem Guðný er heyrnar- og sjónarvottur að.
Á ritunartímanum voru engir aðrir mikilsverðir aðilar að at-
burðunum á lífi, en Guðný andaðist haustið 1221.48 Hennar er
jafnframt getið sem heimildarmanns í Eyrbyggju varðandi frá-
sögn er bein Snorra goða og Þórdísar móður hans voru grafin
upp í kirkjugarðinum í Sælingsdalstungu.49 Einnig má benda á
að frásagnir af atburðum tengdum Helga presti Skeljungssyni fá
aukna nákvæmni í nærveru hans. Helgi er sagður „vitur kenni-
maður og margs vel kunnandi og hinn besti læknir." Hans er
fyrst getið um 1155 er hann kvænist og tekur við búi að Hvoli í
Saurbæ.50 Helgi gæti hafa fæðst um 1130 og því verið sjötíu ára
um aldamótin. I þessu sambandi má geta þess að Þórður Sturlu-
son er talinn fæddur um 1165, Sighvatur bróðir hans um 1170 og
Snorri 1179.
Hvað sem þessu líður bendir margt í gerð sögunnar og af-
stöðu sagnaritara til manna og málefna til þess að sagan sé
runnin undan rifjum Sturlunga. Að vísu hefur verið bent á að í
Deildartungumálinu virðist sjónarhornið færast frá Hvamm-
verjum og frásögnin af Hvamm-Sturlu þar sem hann er talinn
fara halloka fyrir Jóni Loftssyni og Reykhyltingum geti ekki
bent til þess að honum nákomnir menn hafi haft hönd í bagga
með ritun hennar.51 En einnig má túlka þessa frásögn á annan
veg: að í lok sögunnar sé Hvamm-Sturla orðinn
38