Sagnir - 01.06.2000, Blaðsíða 97

Fæða ungbarna um 1924 skv. upplýsingum úr samrannsókn lækna
90% ■ -

70% ■

c _2 50% • « 40% ■ X 30% ■
— -

10% ■
Akraness Ólafsvlkur Flateyrar Hesteyrar Hofsós Akureyrar Vopnafjarð Fáskrúðsfjarðar Eyrarbakka |d Brjóstabörn □ Brjóst og peli □ Önnur faeða |
EIdisvenjur ungbama voru æði ólíkar eftir landsvæðum. Heimild: Katrín Thoroddsen, „Brjóstabörn og pelaböm".
skýrslum Ijósmæðra lögð á brjóst, „sum 2-3 mán., önnur heilt
ár."“ Aðra sögu er að segja úr Norðfjarðarhéraði árið 1929 þar
sem því er haldið fram að algengast sé að mæður hætti með
börn sín á brjósti um leið og ljósmóðirin fer.57
Líklegt er að flokkun eldishátta í brjóstagjöf eingöngu, pela-
gjöf eingöngu eða brjóstagjöf samfara pelagjöf eins og tíðkaðist
hafi gefið skakka mynd af ungbarnaeldi. Því pelagjöf og brjósta-
gjöf getur ekki hafa viðgengist lengi samtímis eins og héraðs-
læknir Reykdæla bendir á í skýrslu sinni árið 1923. Hann segir
brjóstagjöf fátíða „að minsta kosti eingöngu ... Þegar svo er far-
ið að gefa pela með, geldist móðirin."58
Þrátt fyrir að erfitt geti verið að skilgreina nákvæmlega tíma-
lengd brjósteldis virðist mega slá því föstu að konur leggi börn
sín í auknum mæli á brjóst og hlutfall brjóstabarna er víðast
hvar hærra árið 1930 en á árunum 1915-1920 og 1923-1924 sam-
kvæmt skrám ljósmæðra. Vitnisburður lækna virðist styðja
þetta.
„Brjóstabörn og pelabörn" -
svæðisbundnar eldisvenjur
Upplýsingar um ungbarnaeldi verða áreiðanlegri er kemur
fram á 20. öld; þær eru teknar saman úr skýrslum ljósmæðra
fyrir árin 1915-1920 og birtast síðan árlega eftir það í heilbrigð-
isskýrslum. í áðurnefndri grein sinni um eldisvenjur íslenskra
ungbarna studdist Katrín Thoroddsen læknir við skýrslur
lækna, sem byggja aftur á ljósmæðraskýrslum.59 Til samanburð-
ar eru einnig tölulegar upplýsingar um ungbarnaeldi úr skýrsl-
um ljósmæðra 1915-1920 og tölur um eldishætti ársins 1930
samkvæmt skýrslum ljósmæðra.
Grein Katrínar „Brjóstabörn og pelabörn", er skýrsla um
„samrannsókn lækna" sem fram fór árið 1923-1924. í upphafi
bendir Katrín á að þær skýrslur sem bárust í rannsóknina séu
ótraustar heimildir um eldishætti. Læknar séu almennt áhuga-
lausir um ungbörn og því sé skiljanlegt hversu slælegur árang-
ur hafi orðið af rannsókninni. Greinargerð Katrínar tekur á ýms-
um þáttum er varða ungbarnaeldi, eins og lengd brjóstagjafar
og pelagjafar og greint er frá stöðu feðra brjóstabarna annars
vegar og pelabarna hins vegar. Þá eru raktar ástæður fyrir því
hvers vegna börn voru ekki lögð á brjóst og einnig hafa mæður
verið spurðar um ástæður ef börn voru tekin af brjósti innan
þriggja mánaða.
í greinargerð Katrínar er einnig tekið fram hversu
lengi börn voru á brjósti. Þó að fyrirvarar60 séu fjöl-
margir eru þetta í raun bestu almennu upplýsingarn-
ar sem völ er á um lengd brjóstagjafar.61 Tímalengd
brjósteldis er greinilega breytileg eftir svæðum.
Svarfdælahérað sker sig úr, þar eru börn alin lengur
á brjósti en viðgengst á öðrum svæðum. Einnig vek-
ur athygli að tæplega 80% barna í Ólafsvíkurhéraði
eru brjóstmylkingar þar til um sex til níu mánaða ald-
ur. A sama tíma er greinilegt að brjósteldi var miklu
fátíðara meðal siglfirskra mæðra og sömu sögu er að
segja frá Eyrarbakka. Alyktanir á grundvelli þessara
talna eru ekki ábyggilegar m.a. vegna þess hversu fá
böm hafa víða fæðst á árinu. Þær hljóta þó að gefa
hugmynd um tímalengd brjósteldis og svæðisbund-
inn mun.
Eins og sjá má em tölur úr samrannsókn lækna
um eldishætti, líkt og tímalengd brjósteldis, afar
breytilegar eftir landsvæðum. Það er hugsanlegt að á
þeim svæðum þar sem brjóstagjöf var tiltölulega al-
geng hafi tíðni ungbarnadauða verið lægri en þar
sem flest ungabörn fengu pela. Það sem er einkenn-
andi fyrir tölur Katrínar er hinn greinilegi svæðis-
bundni munur sem er á eldisvenjum hvort sem litið
er á tímalengd brjósteldis eða á almennar eldisvenjur.
Katrín Thoroddsen gerir sambandinu á milli
stéttarstöðu og eldishátta skil í grein sinni. Sam-
kvæmt niðurstöðu hennar hafa bændabörn ekki síð-
ur en börn sjómanna og verkamanna verið lögð á
brjóst.62 Barnaeldishættir vel stæðra og fátækra
mæðra virðast þó hafa verið ólíkir. Á tímabilinu
1890-1930 urðu miklar breytingar á búsetu og at-
vinnuháttum á Islandi. í kjölfar breyttra atvinnuhátta
varð mikil þéttbýlismyndun við sjávarsíðuna. Árið
1890 bjuggu 12% landsmanna í þéttbýli en 44% árið
1920.63 Ungbarnadauði var mikill í þéttbýli. Þar var
aðbúnaður oft lakur og fátækt ríkjandi.
Vel stæðar mæður hneigðust til að gefa börnum
sínum pela fremur en brjóst. Gunnlaugur Claessen
vitnar í orð „greinargóðrar ljósmóður" í Reykjavík
sem tók eftir því að þrátt fyrir betri aðbúnað efnaðra
séu meltingarkvillar tíðari meðal barna þeirra en
hinna fátækari. Fátæku mæðurnar leggi börnin á
95