Nýtt Helgafell - 01.12.1958, Blaðsíða 12

98
HELGAFELL
kirkju, harðstjórn, ójöfnuð og ranglæti,
væru ekki að öllu leyti nýstárlegar fyrir
íslendinga að efni til og ættu að sumu
leyti fremur við það, sem við gekkst úti
í heimi, en hérlendar aðstæður, blésu þær
að öllum þeim uppreisnarhug, sem bæði
æskumenn og ýmsir hinna eldri báru meir
eða minna falinn í brjósti með þjóð, sem
enn var að nudda stírurnar úr augunum.
Þær komu líka nógu fast við kaun ýmissa
máttarstólpa gamals skipulags til þess, að
þeir yrðu uppvægir, og með því móti
kviknaði brandur af brandi. En þessi kvæði
urðu líka enn áhrifaríkari fyrir það, að þau
voru risin upp af eðlisgrunni viðkvæmni
og meðaumkvunar, þýðlyndis og ræktar-
semi. Þau voru ekki nein kaldræn storkun,
heldur logandi af sárri gremju. Jafnvel þar
sem orðin voru heldur stór, urðu þau aldrei
innantómt glamur, enda lærði Þorsteinn
snemma að vefa inn í bersögli sína hóg-
láta meinfyndni, sem beit ekki lakar en
stóryrðin
Annars var það á þessum árum oft við-
kvæðið hjá þeim, sem minnst var gefið um
ýmsar skoðanir Þorsteins, að Islendingum
hætti til að gína við öllu, sem væri nógu
vel kveðið og léti vel í eyrum, án þess að
hugsa um, hvort efnið væri illt eða gott
— eða jafnvel nokkurt. Hinu gat sem sé
enginn neitað, að búningur kvæðanna, um
hvað sem þau fjölluðu, væri óvenjulega
sléttur og fágaður. Mál þeirra og stíll bar
þess hvergi merki, að skáldið hefði þurft
að leita dauðaleit að orðum vegna ríms og
stuðla, og þau voru blessunarlega laus við
það málskrúð, sem sum eldri skáldin höfðu
freistazt til að nota meira en góðu hófi
gegndi og Guðmundur Friðjónsson kall-
aði „reginsvásleg Urðar orð, ort á fimbul-
gandi“. Ekkert skáld hafði komizt nær því
að brúa bilið milli daglegs tungutaks og
ströngustu lögmála íslenzkrar braglistar.
Margir rithöfundar og aðrir listamenn,
sem tornæm samtíð hefur tregðazt við að
meta. eins og þeim sjálfum þótti hæfa, hafa
lifað og dáið sælir í þeirri trú, að skjót-
fengnar vinsældir sumra eftirlætisgoða
þessarar samtíðar væru öruggur fyrirboði
þess, að verk þeirra mundu úreldast fyrr
en hinna, sem ættu sín lengur að bíða. All-
ir vita, að þessi trú er langoftast einber
hégómi En samt eru duttlungar aldarfars-
ins og hverflyndi þessa heims nógu algeng
fyrirbæri til þess, að við sum tækifæri sé
erfitt að stilla sig um að renna spyrjandi
augum inn í framtíðina. Hvernig mun hún
meta það tvennt í skáldskap Þorsteins
Erlingssonar, sem hér hefur einkum ver-
ið vikið að, braglistina og ádeilurnar? Er
ekki þessu hvoru tveggja alveg sérstak-
lega hætt við að fyrnast, eins og nú horfir?
Spurningarnar eru bornar fram í alvöru,
þótt fæst í svörunum geti orðið nema til
gamans.
II.
Mesta og vinsælasta nýjungin í ljóða-
formi Þorsteins var vafalaust rækt hans
við hina gömlu rímnahætti og meðferð
þeirra. Þó að rímurnar væru alla 19. öld-
ina talsvert um hönd hafðar meðal almenn-
ings, hvíldi á þeim skugginn af dómi Jón-
asar Hallgrímssonar, listaskáldsins góða.
Jafnvel annar eins þjóðfræðaþulur og
Jón Arnason hafði „skömm á rímum“.
Þetta vissi fólkið og fyrirvarð sig í aðra
röndina að hafa gaman af því, sem mennta-
mennirnir litu svo niður á. Og rímnahætt-
irnir guldu rímnanna. Jónas Hallgrímsson
sjálfur hafði að vísu ort ódauðlegar fer-
skeytlur og yngri þjóðskáld gripið til þessa
bragarháttar við og við, en yfirleitt fannst
mönnum slíkir hættir ekki vera nema fyrir
hagyrðinga alþýðunnar, meiri háttar skáld
ættu að yrkja í öðru og rýmra formi.
Þarna kom nú Þorsteinn Erlingsson, ann-
ar eins snillingur og lærður maður úti í
Ivaupmannahöfn í þokkabót, og orti hvorki
meira né minna en ellefu af 38 kvæðum í
Þyrnum undir rímnaháttum, ferskeytt, ný-
hendu og braghendu. Og meira en það:
hann orti hringhendar ferskeytlur og ný-
hendur, jafnvel oddhendar hringhendur,