Nýtt Helgafell - 01.12.1958, Síða 65

AÐ VELJA SÉR FÉLAGA
151
og sjúkleikinn á sér stað á undan sjúkdóms-
greiningunni. En hvaða spýtnabrak getur þá
forðað manni frá drukknun í þessu ógn-
þrungna siðferðislega skipbroti, sem nær um
víða veröld? Innan um hugleiðingar Simones
Weils sem safnað var saman og birtust undir
heitinu La Pesanteur et la Gráce, má finna
þetta óbeina svar, en gildi þess hlýtur að
vcra hafið langt upp yfir alla pólitík: „Maður
verður," segir hún, „jafnan að vera þess reiðu-
búinn að skipta um skoðun og skipa sér í
flokk með réttlætinu, þessum útlaga úr sveit-
um sigurvegaranna."
Við erum nú sannarlega komnir langt í
burtu frá því einfalda dæmi, sem áður var
nefnt, er einhver okkar gerði uppreisn gegn
því umhverfi, sem hann átti við að búa, og
gekk í lið með öreigunum. Oreigar heimsins
eru ekki lengur sammála hver öðrum, það
er innbyrðis ágreiningur meðal þeirra; þeir
eru ekki lengur holdi klædd ímynd goðsagnar-
kenndrar kennistefnu, og ef einhver fylgdi
þeim í skilyrðislausri blindni, þá mvndi hann
kannske lenda þar, sem hann sízt vildi vera.
Til þess að geta dæmt mennina, er ekki lengur
nóg að sjá, að þeir séu með sigg í lófum:
maður verður að horfa í aiigu þeirra. Það
er engin hætta á, að svipur Kains leyni sér.
Skipum við okkur í flokk með þeim, sem
hírast innan gaddavírsgirðinga þrælabúðanna,
eða með fangavörðum þeirra? Við getum ekki
lengur skorazt undan því að taka afstöðu til
þeirra áleitnu spurningar, því böðlarnir sjálfir
eru að þröngva okkur til þess. Þcir spyrja
ógnandi röddu: „Ert þú með okkur eða móti?“
Við verðum að nefna hlutina sínu rétta nafni.
Ekki förum við að fórna hinum fátæku fyrir
málstað frelsisins, eða fórna frelsinu þeim
fátæku, eða öllu heldur skriffinnunum, vald-
ræningjunum, sem ríða á herðum fátækling-
anna. Það skiptir hvern mann persónulega
drengskap og æru að halda tryggð við þá,
sem ofsóttir eru fyrir ást sína á frelsi og rétt-
læti. Þessi tryggð er þó betri regla en nokkur
óhlutstæð (abstrakt) kenning eða formúla. Á
þeim tímum, sem við nú lifum, er hún raun-
verulega sá hornsteinn, sem allt hvflir á.
Af frainansögðu ætti okkur að vera það
fullljóst, hvers vegna húmanisminn hefur
sáralitla, almenna þýðingu fyrir okkur, hvort
sem hann birtist í bókmenntum eða heim-
speki. Kannske dagar hans komi á nýjan leik,
en eins og er stöndum við mjög fjarri
þeirri ró og því jafnvægi, sem hann túlkar.
Okkur virðist sem sú sjálfsánægja mannsins,
sem húmanisminn býr yfir, eigi sér lítinn
grundvöll nú á dögum. Mannkynið á við hið
aumkunarverðasta ástand að búa. Sérhver
mynd, sem dregin er upp af nútímamanninum,
það er að segja, ef hún á að vera fyrirmynd-
inni trú, hlýtur að vera vansköpuð, sundur-
laus, klofin — í einu orði sagt hryggileg.
Þessi játning auðmýktarinnar kostar okkur
ekkert átak, þar sem við eigum ekkert svar
við æðstu spurningunum um uppruna manns-
ins og örlög. í hreinskilni sagt, þá valda þess-
ar eilífu spurningar okkur ekki einu sinni
neinum áhyggjum. Við erum hættir að brjóta
heilann um gátur eins og þær, hvort hafi
komið á undan, eggið eða unginn, og það
kannske af mjög innantómri ástæðu: við ber-
um enga ábyrgð á því, og hvernig sem þetta
kann að hafa verið í upphafi, þá áttum við
enga sök á því. Þetta vandamál er ekki lengur
þess eðlis, að það haldi fyrir okkur vöku. Þau
vandamál, sem á okkur herja, eru vandamál
líðandi stundar, líðandi tilveru, ábyrgð okk-
ar sem manna dagsins í dag. Aðeins innan
þessarra takmarka tekst okkur að finna sanna
skilgreiningu á sjálfum okkur.
Þetta stappar nærri því að segja, að við
séum ekki trúaðir, ekki trúleysingjar og enn
síður vantrúarmenn. Og þessi flokkun, sem
felur í sér vanabundnar merkingar, varðar
okkur engu. Iíver sá, sem reynir að hengja
slíka merkimiða á okkur, mun aðeins auka
á orðaruglinginn. Ógeð okkar á öllum orð-
hengilshætti og auðfundnum hughreystingum,
kemur í veg fyrir, að við gefum yfirlýsingar,
sem eru almennari og óljósari í eðli sínu. Við-
eigandi lotning okkar fyrir því yfirskilvitlega
varnar því, að við leggjum nafn þess við hé-
góma og notum það sem deyfilyf. Og þó við sé-
um ekki of stoltir til þess að viðurkenna, að