Milli mála - 01.01.2010, Blaðsíða 12
Af Rúnsivals bardaga, er hlutskipti unnustunnar svo enn rýrara en í
frönskum gerðum verksins enda megináhersla lögð á karlmennsku
og hetjuskap.3 Þannig mátti aðlaga verk nýjum áheyrendum, ólíkum
væntingum og annarri frásagnarhefð.
Þessi breytileiki stangast á vissan hátt á við viðhorf mennta-
manna til hins ritaða máls. Latína var lengi vel helsta ritmál lærðra
manna og flest af því sem sett var á bókfell tengdist kristinni trú
eða stjórnsýslu. Innihald textanna var mikilvægt og með því að
skrifa það niður var hægt að festa það í minningunni og stuðla að
varðveislu þess í óbreyttri mynd. Ekki er ólíklegt að þetta hlutverk
ritmálsins hafi sótt á höfunda fyrstu skáldverkanna sem skrifuð
voru á talmáli.4 Hér verður fjallað um eitt þeirra, Perceval eða
sagan um gralinn (fornfr. Li contes del graal) eftir Chrétien de
Troyes, sem er ein frægasta riddarasaga miðalda. Verkið var samið
á árunum 1182–1191 og er almennt talið vera síðasta verk höf -
undar.5 Ljóðsögur Chrétiens eru fróðlegar með tilliti til þess hvern ig
evrópska skáldsagan varð til og endurgerðir þeirra á öðrum tungu-
málum eru ekki síður forvitnilegar. Þær sýna hvaða viðtökur
efniviðurinn frá Bretaníu fékk á öðrum málsvæðum og eru gott
dæmi um vinnubrögð þýðenda á miðöldum. Síðast en ekki síst
urðu þær svo kveikjan að fjölmörgum frumsömdum riddarasögum
sem Íslendingar áttu eftir að ylja sér við fram á 20. öld.
Þegar Sögunni um gralinn var snúið á norrænu á síðari hluta 13.
aldar urðu til tvö verk: Parcevals saga og Valvens þáttur.6 Þessi
skipting endurspeglar tvíþætta uppbyggingu frönsku riddarasög-
unnar þar sem fyrri hlutinn er helgaður hinum unga og óreynda
uM ÞýðIngu Og EnDurrITun Í SöGUNNI UM GRALINN Og PARCEVALS SöGU
12
2 Sjá til dæmis Ástráður Eysteinsson, Tvímæli. Þýðingar og bókmenntir, reykjavík:
Bókmenntafræðistofnun/Háskólaútgáfan, 1996, bls. 45.
3 Af Rúnzivals bardaga, Karlamagnús saga ok kappa hans, Bjarni Vilhjálmsson bjó til prent-
unar, reykjavík: Íslendingasagnaútgáfan/Haukadalsútgáfan, 1950, 3. bindi, bls. 828. Sjá líka
Jonna Kjær, „La réception scandinave de la littérature courtoise et l’exemple de la Chanson
de Roland“, Romania, 114/1996, bls. 50–69.
4 Það eru þó skiptar skoðanir á því hvort um talmál sé að ræða eða öllu heldur eins konar sam-
ræmt ritmál. Sjá einkum Bernard Cerquiglini, Une langue orpheline, París: Les Éditions de
Minuit, 2007; sami, La Naissance du français, París: Presses universitaires de France, 1991.
5 Þessi grein er óbeint framhald greinarinnar „að búa til sögu. Sagan um gralinn“, Milli mála.
Ársrit Stofnunar Vigdísar Finnbogadóttur í erlendum tungumálum. reykjavík: Stofnun
Vigdísar Finnbogadóttur í erlendum tungumálum/Háskólaútgáfan, 2009, bls. 55–76. Þar er
að finna ágrip af verki Chrétiens de Troyes, Perceval eða Sögunni um gralinn (bls. 61–63).
6 Bæði verkin eru gefin út í Norse Romance, I–III, útg. Marianne E. Kalinke, Cambridge:
D.S. Brewer, 1999, hér 2. bindi, bls. 108–205.
Milli mála 2011_Milli mála 1-218 6/28/11 1:38 PM Page 12