Helgafell - 01.12.1955, Side 60

58
HELGAFELL
andi hrynjandi, sem stuðlar, höfuðstafir og hendingar prýddu með ljóðlistina.
Hvort myndi láta sætar í eyrum og skilja eftir listrænni spor í sálinni:
Ræsir lét af roðnum hausi
Rínar sól á marfjöll skína.
eða:
Konungurinn lét roða gullsins skína
af höfði skipsins á öldur hafsins?
En í kunnáttu kveðskapar liggur ein hætta falin, og sú hætta situr reyndar
fyrir mönnum í öllum bókmenntum. Hún er sú, að menn hafi skáldskapinn
svo á hraðbergi, að þeir fari að láta hann hugsa fyrir sig, í stað þess að nota
hann sem hjálparmeðal til að hugsa lengra upp á eigin spýtur. Islendingar eru
veikir fyrir þeirri hrösun, einkum þegar þeir vilja taka sig vel út, að afgreiða
íhugsunarefni með orðskviðum eða frösum, sem þeir hafa lært af bók. Og manni
finnst það stundum beinlínis óhugnanlegt, hvílíkum dúmvittíheðum þeir beita
fyrir sig á þessum augnablikum hinnar glæsilegu frammistöðu.
Þetta er að láta aðra hugsa fyrir sig. Það er að drepa vísi til sjálfstæðrar
hugsunar í sjálfum sér. Það er að hefta andlegan vöxt sinn.
Deilan um það, hvort kalla megi óstuðlaðan skáldskap ljóð, er þræta um orð
og þó öllu fremur misskilning á orði. Ostuðlaðan skáldskap má vel kalla ljóð,
þó að ekki hafi svo verið gert í upphafi tímanna. Hliðstæðar útfærslur í merk-
ingum orða eru algengar í málinu og ein af aðferðum tungunnar til að spara
orku: meiking orðs er rýmkuð, staðinn fyrir að búa til nýtt orð. Við köllum
f jölkynngi galdur, þó að ekki sé hún framin með gali, það er söng, eins og tíðk-
aðist í forneskju, og við látum orðið meira að segja tákna athafnir, sem gerðar
eru af mikilli leikni eða óskiljanlegri bragðvísi. Við segjum á vorum dögum,
að skip sigli, og siglingar eru daglegt mál, þó að skipin gangi ekki fyrir seglum.
Og á íþróttamáli tala þeir um hestinn og að hlaupa yfir hestinn, þó að þar sé
enginn hestur og enginn hlaupi yfir neinn reiðskjóta.
Að þessu þarf ekki að eyða fleiri orðum.
Tvö atriði langar mig til að drepa ennþá á, fyrr en ég slæ botninn í þenn-
an bréfmiða, af því að þau hafa flækzt inn í stælurnar um stuðluð ljóð og
óstuðluð.
Andstæðingar stuðlaljóðanna segja, að stuðlar, höfuðstafir og jafnvel hend-
ingar orki á þá eins og úreltir forngripir.
Þetta má að sjálfsögðu telja sér trú um, þangað til manni fer að finnast það.
Og ég dreg ekki í efa, að við getum haldið áfram að nudda í sjálfum okkur, þar
til okkur fara að finnast ð og þ óþolandi fornmannarúnir, því að svo sé ekki
ritið á franska né ameríska tungu, enda geri þessar menningarhræður mörgum
Islendingi óleik og skömm í útlöndum, auk þess sem þær setji úreldingarblæ