Stígandi - 01.01.1945, Blaðsíða 41

STÍGANDI
BERSÖGLISMÁL
31
þessum tíma. En hitt hefir meir legið í þagnargildi, að fyrir
hundrað árum hófst í kyrrþey barátta hinna vinnandi stétta fyrir
auknum afrakstri vinnu sinnar og því að ná á eigin hendur sem
mestum arði hennar. Fyrstu verzlunarfélög alþýðunnar voru þá
stofnuð, og fyrstu búnaðarfélögin skömmu fyrr. Ég hygg, að þessi
frjálsi félagsskapur eigi ekki minni þátt í framförum þessara
hundrað ára en starf hinna lærðu stjórnmálamanna og rithöfunda.
Búnaðarfélögin, samvinnufélögin, verkalýðsfélögin, ungmenna-
félög, íþróttafélög, lestrarfélög o. s. frv. hafa eigi aðeins unnið
beint að marki sínu til menningar og hagsældar. Uppeldismáttur
þeirra hefir eigi verið minna virði.
Arið 1916 urðu straumhvörf í stjórnmálum landsins. Hin
frjálsu félög alþýðunnar standa fyrir nýrri flokkaskipan. Þeir, sem
fengið höfðu þroska sinn og mótað lífsskoðun í ungmennafélög-
um og samvinnufélögum, mynduðu Framsóknarflokkinn, en
menn úr verkalýðsfélögunum Alþýðuflokkinn. Nú gjörskipti um
innanlandsmálin, réttur þegnanna innbyrðis skipti flokkum í
stað ófrjórra deilna um réttarsókn á hendur Dönum. Þessir menn
,,frá árunum og orfinu“ stóðu saman og vannst mikið á. Aldrei
hafa orðið rneiri framfarir á landinu en næstu tuttugu árin eftir
1916. Framleiðslan til lands og sjávar óx hröðurn skrefum, og kjör
almennings bötnuðu. Skattar hækkuðu, meiru var varið til al-
menningsþarfa, samgöngubóta, menningar alþýðu o. s. frv. —
„Flokkar hinna vinnandi stétta“ áttu mikinn þátt í stjórn landsins
og settu sinn svip á öll stjórnmálin allt þetta tímabil.
III.
Mac Donald var fremstur allra enskra verkalýðsleiðtoga á sinni
tíð og í fyrstu mjög röggsamur um forystu málefna alþýðunnar.
Hann var forsætisráðherra eftir fyrra stríð. En mestri frægð hetn
hann náð fyrir hamskipti sín. í stjórnarsessi var hann bókstaflega
talað að fara í föt hástéttarinnar og taka upp hætti hennar. Þessum
ytri háttum ,,sló inn“. Áður en varði var hinn gamli verkalýðsfor-
ingi farinn að hugsa sem hástéttarmaður, sambræddur auðvaldinu
enska og fær um að vera ráðherra íhaldsins þar.
Ef litið er inn í þingsalina við Austurvöll á því herrans ári 1944
og þingmenn athugaðir, kemur Mac Donald oft í hug. Flokkur
frjálslyndra bænda, Framsóknarflokkurinn, Alþýðuflokkurinn og
Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn liafa allir um-